HOLOKAUST SUOČEN SA POLITIKAMA ZABORAVA: JUGOSLOVENSKO NEŽELJENO UMETNIČKO NASLEĐE

AUTOR(I) / AUTHOR(S): Milena D. Dragićević Šešić

Download FullPdf   

DOI: 10.46793/NasKg2458.241DS

SAŽETAK /ABSTRACT:

Rad se bavi proučavanjem razloga zašto jugoslovensko akademsko i umetničko nasleđe o Holokaustu, pozitivno ocenjeno u trenutku svoga nastanka, već od sredine sedamdesetih godina
20. veka odlazi u zaborav. Istraživanje je provedeno metodom analize sadržaja izabranih reprezentativnih umetničkih dela (iz domena filma, vizuelnih umetnosti i spomeničko memo- rijalne arhitekture), te njihove recepcije u vremenu njihovog nastanka i u savremenom kontekstu. Interpretacije njihovih poruka, kao i politike sećanja koje su ih omogućile, te poli- tike zaborava koje su prekinule njihovo integrisanje u korpus srpske kulture i njihovu recepciju, zasnovane su na teorijama Jana i Alaide Asman i Pola Konertona. Analiza u radu poka- zuje da je trebalo više od petnaest godina posle Drugog svetskog rata da se temi Holokausta pokloni pažnja, ali da su politike sećanja nastojale da „uklope” ovu temu u sklopu opšte poli- tike slavljenja herojstva antifašističke borbe. Tako su poli- tike zaborava brisale individualne i grupne karakteristike žrtava, izbegavajući temu traume i postizanja društvene pravde za žrtve. Devedesetih godina i umetnost posvećena Holokaustu, nastala u socijalističkoj Jugoslaviji, postaje deo jugosloven- skog neželjenog nasleđa i nestaje sa javne scene. U 21. veku tema genocida u Drugom svetskom ratu dobija značaj u okviru politika vezanih za izgradnju i rekonstrukciju srpskog kulturnog identi- teta koje podstiču i stvaranje novih umetničkih dela vezanih za Holokaust, kao i obnovu interesovanja za prethodno stvorena. To je podržano i politikama evropskih integracija koje su dopri- nele da se u svim novim demokratijama otvore po prvi put muzeji Holokausta i podignu specifični spomenici čime je ostvaren uticaj na javno pamćenje.

KLJUČNE REČI / KEYWORDS: 

kultura sećanja, politika zaborava, umetnost i Holokaust, jugoslovensko nasleđe, politike reprezentacije, javno pamćenje

LITERATURA/ REFERENCES:

• Abramović 2017: M. Abramović, Prolazimkrozzidove: memoari, Beograd: Samizdat B92.
• Asman 2002: A. Asman, Rad na nacionalnom pamćenju: kratka istorija nemačke ideje obrazovanja, Beograd: Biblioteka XX vek.
• Asman 2011: A. Asman, Duga senka prošlosti: kultura sećanja i politika povesti, Beograd: Biblioteka XX vek.
• Asman 2018: A. Asman, Oblici zaborava, Beograd: Biblioteka XX vek.
• Asman 2011: J. Asman, Kultura pamćenja: pismo, sećanje i politički identitet u ranim visokim kulturama, Beograd: Prosveta.
• Auer, D. & Rädle, R. Nacistički koncentracioni logor Sajmište – dokumentaciono medi- jsko istraživanje, <http://www.starosajmiste.info/sr/>, 31. 3. 2024.
• Bajford 2011: J. Bajford, Staro sajmište: mesto sećanja, zaborava i sporenja, Beograd: Beogradski centar za ljudska prava.
• Bajford 2022: J. Bajford, Genocid u Nezavisnoj državi Hrvatskoj na slikama: fotografije zverstava i sporno sećanje na Drugi svetski rat u Jugoslaviji, Beograd: Fabrika knjiga.
• Bodnar 1991: J. Bodnar, Remaking America: Public Memory, Commemoration, and Patriotism in the Twentieth Century, Princeton: Princeton University Press.
• Bugarski 2010: R. Bugarski, Jezik i identitet, Beograd: Biblioteka XX vek.
• Connerton 2008: P. Connerton, Seven Types of Forgetting, New York: Memory Studies, 1 (1), New York, 59-71.
• Dragićević Šešić & Stefanović 2017: M. Dragićević Šešić & M. Stefanović, Organizational trauma – types of organizational forgetting in the case of Belgrade theatres, Beograd: Etnoantropološki problemi, 2, Beograd: 621-640. Dragićević Šešić 2016: M. Dragićević Šešić, Counter-monument: Artivism Against Official Memory Practices, Skopje: Kultura, 13, Skopje, 7-19.
• Dragićević Šešić 2017: M. Dragićević Šešić, Institucionalni i nezavisni akteri u zajedničkom delovanju: strategije  javno-civilnog  partnerstva  –  pledoaje  za autonomiju kulture, u: Naučni skup Kultura osnova državnog i nacion- alnog identiteta (2016; Beograd), Kultura: osnova državnog i nacionalnog identiteta, Beograd: SANU, Odelj. društvenih nauka, 265–286. [orig.] Dragićević Šešić 2017: M. Dragićević Šešić, Institucionalni i nezavisni akteri u zajedničkom delovanju: strategije javno-civilnog partnerstva – pledoaje za autonomiju kulture, u: Naučni skup Kultura osnova državnog i nacionalnog identiteta (2016; Beograd), Kultura: osnova državnog i nacionalnog identiteta, Beograd: SANU, Odelj. društvenih nauka, 265–286.
• Dragićević Šešić 2018: M. Dragićević Šešić, Umetnostikulturaotpora, Beograd: Fakultet dramskih umetnosti; Clio.
• Dragićević Šešić 2022: M. Dragićević Šešić, Building a fair European culture of memory for the future: the role of contemporary arts, House of European History, Envisioning Europe lecture series, www.youtube.com/ watch?v=r-gpRB-mjmc&t=4s>,11. 5. 2024.
• Đureinović 2016:  J.  Đureinović, Istorija, sećanje i pravo: još jedan osvrt  na problem sudske rehabilitacije u Srbiji, Godišnjak za društvenu istoriju, br. 3, 89–112.
• Fišer 2005: I. Fišer, Tužno detinjstvo i mladost, u: A. Gaon (red.), Mi smo preživeli: Jevreji o Holokaustu. 3, Beograd: Jevrejski istorijski muzej; Savez jevrejskih opština Srbije i Crne Gore, 118–123.
• Gluhović 2013: M. Gluhović, Performing Europeam Memories: Trauma, Ethics, Politics, Basingstoke: Palgrave McMillan.
• Josif 1997: E. Josif, Enriko Josif o Srbima, Draza X, www.youtube.com/ watch?v=JImGbkl0IJ8>, 15. 5. 2024.
• Judt 1992: T. Judt, The Past Is Another Country: Myth and Memory in Postwar Europe, Cambridge: Daedalus, 121, Cambridge, 83-118.
• Karaulić 2023: J. Karaulić, Kulturalne izvedbe jugoslovenstva, Beograd: Fakultet dramskih umetnosti, Institut za pozorište, film, radio i televiziju; Clio.
• Karge 2014: H. Karge, Sećanje u kamenu – okamenjeno sećanje, Beograd: Biblioteka XX vek.
• Kisić 2016: V. Kisić, Governing Heritage Dissonance, Promisses and Realities of Selected Cultural Policies, Amsterdam: European Cultural Foundation. Mataušić 2016: N. Mataušić, Diana Budisavljevic: The Silent Truth. u Tito’s Yugoslavia. Stories Untold, I–II, ur. Gorana Ognjenović, Jasna Jozelić. New York: Palgrave Macmillan.
• Melić, Nešić Pavković i Bošković 2023: K. Melić, M. Nešić Pavković i M. Bošković (red.), Holokaust, sećanje, kultura (II), Kragujevac: FILUM. [orig.] Melić, Nešić Pavković i Bošković 2023: K. Melić, M. Nešić Pavković i M. Bošković (red.), Holokaust, sećanje, kultura (II), Kragujevac: FILUM.
• Mihaj 2001: S. Mihaj, prijatelji i fašisti* dnevnik mihaja sebastijana 1936–1945., Beograd: Kultura, Beograd: 124–134.
• Munitić 2005 : R. Munitić, Adio, Jugo film ! Centar film.
• Pavićević, B. Rex. Cinema Rex. B92, 10. 12. 2017, www.b92.net/o/kultura/ vesti?nav_id=1334705>, 11. 5. 2024.
• Pisarri 2016: M. Pisarri, Stradanje Roma u Srbiji za vreme Holokausta, Beograd: Rosa Luxemburg Stiftung.
• Radović 2002: M. Radović Povratak Vide Jocić, Davno zasnovane veze Valjeva i ove umetnice, Valjevo: Revija Kolubara, decembar.
• RFA 1961: RFA – Radio Free Europe: Sharp Soviet Criticism of Yugoslav Film at Moscow Festival, Radio Free Europe Archive Budapest.
• Stojanović 2005: D. Stojanović, Poražena budućnost, u: Helsinška povelja, broj 83–84, maj–jun 2005, godina X Beograd: Helsinški odbor za ljuska prava, 17–18.
• Trouillot 2015: Michel-Rolph Trouillot, Silencing the Past: Power and the Production of History, Boston: Beacon Press.
• Tunbridge 1996: J. Tunbridge and G. J. Ashworth, Dissonant Heritage: The Management of the Past as a Resource in Conflict, Chichester: Wiley.
• Horvatinčić 2021: S. Horvatinčić, Reprezentacija i djelovanje žena u polju spomeničke produkcije socijalističkog razdoblja, u: D. Prančević, ur. Pojavnosti moderne skulpture u Hrvatskoj, Protagonisti, radovi, konteksti, Split: Filozofski fakultet, Sveučilište u Splitu, 242–281;
• Šola 2014: T. Šola, Javno pamćenje: čuvanje različitosti i mogući projekti, Zagreb: Zavod za informacijske studije Zagreb.
• Young 1992: James E. Young, The Counter-Monument: Memory against Itself in Germany Today, Chicygo: Critical Inquiry, 18 (2), Chicago, 267-296.