ORIJENTACIONA ASTROPOETIKA „ROMANA O LONDONU“ MILOŠA CRNJANSKOG

ZVEZDE :  književna, jezička, umetnička i kulturna astropoetika 2024, (681-738)

AUTHOR(S) / AUTOR(I): 

Download Full Pdf   

DOI: 10.46793/Zvezde24.681N

ABSTRACT / SAŽETAK:

Uočivši da se u Romanu o Londonu Miloša Crnjanskog, objavljenom 1971. godine, spominju lude astronomske knjige, želeli smo da ispitamo metaforički i asocijativni kapacitet zvezda kao znakova orijentacije u narativnom svetu. Da bismo oblikovali orijentacionu astropoetiku, bilo je najpre neophodno osvetliti pretpostavke narativne kartografije i onto-kartografije. Simboličku strukturu našeg znanja o svetu onto-kartografija prepoznaje kao ekologiju labavo povezanih mašina povezanih sa drugim mašinama, bez centralnog principa upravljanja. Predstavu planetarijuma prepoznali smo kao prvi primer diskurzivne mašine (i mašine diskursa) koja koncentriše astralne figure i asocijacije u romanu Crnjanskog. Stare, predmoderne karte zvezdanog neba omogućavaju da se kao konceptualno sredstvo tumačenja naprave efemeride – tablice koje predstavljaju astronomske položaje iz kojih se mogu izvesti astrološka značenja. Bašlarova mineralna kosmologija pomogla nam ja da u romanu uočimo i metaforičke derivate zvezda u vidu dragog kamenja, bisera, kiše i kristalne lobanje. Na tragu Elijadea, pokušali smo da predočimo i neke aspekte moguće kosmourbologije, a zahvaljujući istraživanju Metjua Bomonta o noćnom hodanju i noćnoj istoriji Londona uočili smo noktivagacijski horizont u romanu Crnjanskog. Sve su ovo bile pretpostavke da se progovori o zvezdanom mapiranju kao o dimenziji u kojoj se ispoljava civilizacijsko umeće orijentacije. Posmatranje zvezda kao orijentacionih metafora doprinosi kako uočavanju razlika među književnim delima nastalim u različito vreme, tako i posmatranju putne linije junaka kao njegove narativne sudbine (a u isto vreme i kao ontološkog izraza jedne epohe). Preko fenomena beskonačnog kretanja i lutanja dolazi se do hipogeja – izokrenute, infernalne predstave zvezda i neba kao plastifikata. Posvetili smo pažnju i završetku Romana o Londonu: pojavi piktograma u vidu asteriska i figuri zvezde kao poslednjoj reči u knjizi.  Imajući u vidu kompleksnost ispoljavanja astralne simbolike u ovoj knjizi, a osobito imajući u vidu razgranatost teorijske građe o astronomiji, kulturnoj astronomiji i astrologiji, i naročito o astropoetici, opredelili smo se za jednu osnovnu perspektivu – zvezde kao znakovi orijentacije – dok smo ostale ideje u vezi sa zvezdama artikulisali kao priloge osnovnoj liniji istraživanja.

KEYWORDS / KLJUČNE REČI:

zvezde, astropoetika, orijentacija, kartografija, planetarijum, efemeride, grad, noć, asterisk

REFERENCES / LITERATURA:

IZVORI
  • Crnjanski 2008a: Miloš Crnjanski, Kod Hiperborejaca I, priredio Milo Lompar, Beograd: „Štampar Makarije”, Oktoih.
  • Crnjanski 2006: Miloš Crnjanski, Roman o Londonu, priredio Svetozar Koljević u saradnji sa Zoranom Mutićem, Ivom Slavnićem i Bogdanom Rakićem, Beograd: Zadužbina Miloša Crnjanskog, Naš dom; Lausanne: Editions L’Age d’’Homme.
  • Crnjanski 20024: Miloš Crnjanski, Druga knjiga Seoba, pdf izdanje, preuzeto septembra 2024.
  • Crnjanski 1989a: Miloš Crnjanski, Roman o Londonu, prva knjiga, Sarajevo: Svjetlost. (pdf izdanje)
  • Crnjanski 1989b: Miloš Crnjanski, Roman o Londonu, druga knjiga, Sarajevo: Svjetlost. (pdf izdanje)
  • Šekspir 1978: Viljem Šekspir, Ričard Drugi, prevod i napomene Živojin Simić i Sima Pandurović, Beograd: BIGZ, Narodna knjiga, Nolit, Rad.
LITERATURA
  • Barthes 1978: Roland Barthes, A Lover’s Discourse: Fragments, Translated by Richard Howard, New York: Hill and Wang, Farrar, Straus and Giroux.
  • Bašlar 2004: Gaston Bašlar, Zemlja i sanjarije volje: Ogled o imaginaciji materije, prevela s francuskog Mira Vuković, Sremski Karlovci, Novi Sad: Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića.
  • Beaumont 2015: Matthew Beaumont, Nightwalking: A Nocturnal History of London – Chaucer to Dickens, London, New York: Verso.
  • Besse 2021: Jean-Marc Besse, Geographicity. On the Affective Dimensions of Geographical Experience, in: editors Timothy Tambassi and Marcello Tanca, The Philosophy of Geography, Springer, 117–127.
  • Bryant 2014: Levi R. Bryant, Onto-Cartography: An Ontology of Machines and Media, Edinburg: Edinburg University Press.
  • Burridge 1979: Kenelm Burridge, Someone, No one: An Essay on Individuality, Princeton, New Jersey: Princeton University Press.
  • Campion 2019: Nicholas Campion, Astrology in Ancient Greek and Roman Culture, Oxford Research Encylopedias Planetary Science, published online 23 May 2019.
  • Cock-Starkey 2021: Claire Cock-Starkey, A Star Is Born: The history of the asterisk, Laphams’s Quarterly, Monday, June
  • 14, 2021; Excerpted from Hyphens & Hashtags*: *The Stories Behind the Symbols on Our Keyboardby Claire CockStarkey, published by Bodleian Library Publishing. Copyright © 2021 by Claire Cock-Starkey. Distributed in North America by the University of Chicago Press.https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=& ved=2ahUKEwjOtOTxsNyJAxVxVfEDHbPkMccQFnoECCgQAQ&url=https%3A%2F%2F www.laphamsquarterly.
  • org%2Froundtable%2Fstar-born&usg=AOvVaw385BVK9v7iNT897k2tY1lY&opi=89978449 Preuzeto 14. 11. 2024.
  • Cornish 2000: Alison Cornish, Reading Dante’s Stars, New Haven and London: Yale University Press.
  • Dekker 2013: Elly Dekker, Illustrating the Phaenomena: Celestial Cartography in Antiquity and the Middle Ages, Oxford: Oxford University Press.
  • Elijade 2003: Mirča Elijade, Sveto i profano, preveo s francuskog Zoran Stojanović, Sremski Karlovci, Novi Sad: Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića.
  • Elijade 1999: Mirča Elijade, Slike i simboli: ogledi o magijskoj simbolici, preveo s francuskog Dušan Janić, Sremski Karlovci, Novi Sad: Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića.
  • Eratosthenes and Hyginus 2015: Constellation Myths: with Aratus’s Phaenomena, A new translation by Robin Hard, Oxford University Press.
  • Ferber 1999: Michael Ferber, A Dictionary of Literary Symbols, Cambridge: Cambridge University Press.
  • Ferdinand 2019: Simon Ferdinand, Mapping Beyond Measure: Art, Cartography, and the Space of Global Modernity, Lincoln: University of Nebraska Press.
  • Firebrace 2017: William Firebrace, Star Theatre: The Story of the Planetarium, London: Reaktion Books.
  • Fontenrose 1981: Joseph Fontenrose, Orion: The Myth of the Hunter and the Huntress, Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press.
  • Grdinić 2013: Nikola Grdinić, O Dositeju Obradoviću, Novi Sad: Zavod za kulturu Vojvodine, Društvo za proučavanje HVIII veka.
  • Grin 2023: Liz Grin, Jungove studije astrologije: Proricanje, magija i svojstva vremena, s engleskog preveo Nole Putnik, Beograd: Fedon.
  • Huth 2013: John Edward Huth, The Lost Art of Finding Our Way, London (England), Cambridge (Massachusetts), The Belknap Press of Harvard University Press.
  • Jevtić 2024: Jelena G. Jevtić, Folklorni podtekst u pripovedačkoj prozi Grigorija Božovića, doktorska disertacija, Filozofski fakultet u Kosovskoj Mitrovici.
  • Jung 1964: Carl G. Jung, Man and his Symbols, New York, London, Toronto, Sydney, Auckland: Anchor Press, Doubleday.
  • Kanas 2019: Nick Kanas, Star Maps: History, Artistry, and Cartography, Third Edition, Springer, Praxis Publishing.
  • Karanović 2010: Zoja Karanović, Nebeska nevesta, Beograd: Društvo za srpski jezik i književnost, 59–71, u: Jevtić 2024.
  • Koire 2012: Aleksandar Koire, Od zatvorenog sveta do beskonačnog svemira, preveo s francuskog i predgovor napisao Sreten Stojanović, Sremski Karlovci, Novi Sad: Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića.
  • Lakoff and Johnson 2003: George Lakoff and Mark Johnson, Metaphors We Live By, Chicago and London: The University of Chicago Press.
  • Marč i Mekevers 1989: Marion Marč i Džoan Mekevers, Najbolji način da se nauči astrologija, knjiga II: Matematičke metode i tehnike tumačenja, priredila Slavica Živanović, Gornji Milanovac: Dečje novine.
  • Milošević Đorđević 1999: Nada Milošević Đorđević, Srpska narodna lirika, izbor i propratni tekstovi Nada Milošević Đorđević, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, u: Suvajdžić 2024.
  • McCarty 2020: Dennis D. McCarthy, Reference Systems, in: editors P. Kenneth Seidelmann and Catherine Y. Hohenkerk, The History of Celestial Navigation: Rise of the Royal Observatory and Nautical Almanacs, Springer, 241–262.
  • Oberžan 2024: Dubravka Oberžan, Umetnost u fiksnim zvezdama, tekst preuzet sa interneta.
  • Puhvel 2010: Jan Puhvel, Uporedna mitologija, prevela s engleskog Jelena Loma, srpsko izdanje priredio Aleksandar Loma, Sremski Karlovci, Novi Sad: Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića.
  • Prete 2017: Antonio Prete, Leopardi. Frammenti di una cosmologia poetica, Doppiozero.https://www.doppiozero.com/ leopardi-frammenti-di-una-cosmologia-poetica. 27. avgust  2024.
  • Prete 2019: Antonio Prete, La poeisa del vivente: Leopardi con noi, Bollati Boringhieri, 2019.
  • Ryan, Foote and Azaryahu 2016: Marie-Laure Ryan, Kenneth Foote and Maoz Azaryahu, Narrating space / spatializing narrative: where narrative theory and geography meet, Columbus: The Ohio State University Press.
  • Sloterdijk 2015. Peter Sloterdijk, Sfere: makrosferologija, tom 2 Globusi, s nemačkog preveo Božidar Zec, Beograd: Fedon.
  • Suvajdžić 2024: Boško Suvajdžić, O mitološkim lirskim narodnim pesmama, https://www.google.com/url?sa=t&rct= j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwiKzOPJzImKAxXeB9sEHcQwBO4QFnoECBYQ AQ&url=https%3A%2F%2Fpdfcoffee.com%2Fdownload%2F–15070-pdf-free.html&usg=AOvVaw0Hk_SWL_Qcy20cbhYBlRb&opi=89978449. Preuzeto 22. septembra 2024.
  • Teodosiju, Manimanis i dr. 2009: Efstratije Teodosiju, Vasilije N. Manimanis, Sea Gojet, Milan S. Dimitrijević, Moshoforos, Krioforos, Ihthis: sazvežđa, mitologija i umetnost, Zbornik radova sa konferencije Razvoj astronomije kod Srba V (Beograd, 18–22. april 2008), ur. M. S. Dimitrijević, Beograd: Astrološko društvo „Ruđer Bošković”, br. 8, 437–449.
  • Teodosiju, Manimanis i dr. 2012: Efstratije Teodosiju, Vasilije N. Manimanis, Petros Mandrakis, Milan S. Dimitrijević, Astronomija i sazvežđa u Homerovoj Ilijadi i Odiseji, Zbornik Matice srpske za klasične studije, sv. 14, 29–47.
  • The Book of Symbols 2010: The Book of Symbols: Reflections on Archetypal Images, editor-in-chief Ami Ronnberg, editor Kathleen Martin, Taschen.
  • „The History of Black Pearls” 2021: https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact =8&ved=2ahUKEwiT8J21zdeIAxVhevEDHU1tE2QQFnoECCwQAQ&url=https%3A%2F%2Fblog.windstarcruises. com%2Fhistory-of-black-pearls%2F&usg=AOvVaw3F3fZXcVu6c0B1vKUmbqBf&opi=89978449 Datum preuzimanja: 22. septembar 2024.
  • Thrower 2008: Norman J. W. Thrower, Maps & Civilization: Cartography in Culture and Society, Third Edition, Chicago and London: The University of Chicago Press.