„Prošao život“ Jovana Radulovića – roman alegorija o nestanku jednog naroda

Uzdanica XVIII 2 (JR) (2021), (str. 163-176)

AUTOR(I): Nataša Bulatović

E-ADRESA: natasam.kis@gmail.com

Download Full Pdf 

DOI: 10.46793/Uzdanica18.2.163B

SAŽETAK:

Jovan Radulović se čitalačkoj publici predstavio kao pisac kopnene, krševite Dalmacije, nastavljač Sime Matavulja. Prve dvije decenije stvaranja on je orijentisan isključivo na tematiku i problematiku svog rodnog kraja. Tek od romana Braća po materi njegova interesovanja se šire ka većim urbanim sredinama (Zadar, Šibenik, Zagreb, Beograd, Ljubljana). Vještim umetanjem u pripovijedno tkivo romana Prošao život (1997) mnoštva podataka o geografskom prostoru Kninske Krajine, o tamošnjim istorijskim, društvenim i kulturnim prilikama, Radulović ne samo da potvrđuje, već dokazuje veliki kulturološki značaj i kontinuitet postojanja Srba u Hrvatskoj. U ovom romanu, kaže pisac, dao sam obol i dug svima onima koji su uspešno gradili ono što se zvalo ’Srpska inteligencija na Primorju’.

Bazična ideja koja objedinjuje sve tematske, motivacione, karakterološke, mi- saone, pripovijedne, izražajne i kvalitativne činioce u ovom djelu svodi se na jednu alegoriju: prošao život. Ona sjenči teme, likove, vreme, pozornicu zbivanja ‒ čitav svijet djela. Ona kao pokrov prekriva sve ono što se našlo unutar karakterističnih bijelih korica prvog izdanja knjige, kao jedino nadgrobno slovo nekoga ko je čuo sve što su glasovi mrtvih imali da kažu; ostaje samo uopštena konstatacija izrečena kao uzdah, sa dubokim prizvukom rezignacije. Radulovićeva umjetnička sposobnost ogleda se u variranju ove osnovne ideje uvjek na drugačiji način i različitim sredstvima: kon- trastom, simbolima, aluzijama, alegorijama. Naročito je uspjelo isticanje glavne ideje u onim djelovima u kojima se najviše udaljava od glavnih događaja, u prikazu narodnog života i u kulturno-istorijskom kontekstu. Pa čak i likovi imaju jednu zajedničku ulogu: da sačine jednu koherentnu cjelinu, da revitalizuju kolektivni duh naroda koji je gubitkom svog prirodnog staništa prestao biti ono što je tamo bio.

Djelo je u potpunosti izgrađeno na hrišćanskoj simbolici: imamo kalendarski ciklus najznačajnijih hrišćanskih i srpskih praznika od Bogojavljenja, preko Vaskrsa i Vidovdana do Svetog Nikole, Badnjeg dana i Božića. Pominje se Gojkova Golgota, bri- sanje nogu kosom grešnice, oplakivanje mrtvog, jahači apokalipse koji dolaze u vidu ubica Ignjatovih. Simbolika osnovne ideje je takođe u znaku hristolikog stradanja čitavog jednog naroda.

KLJUČNE REČI:

Jovan Radulović, roman Prošao život, Kninska Krajina, Dalmacija, egzodus Srba.

LITERATURA:

IZVORI I LITERATURA
  • Aristotel (2008): Aristotel, O pesničkoj umetnosti, Beograd: Dereta.
  • Bahtin (2000): Mihail Bahtin, Problemi poetike Dostojevskog, Beograd: Zepter Book World.
  • Bunjin (1965): Ivan A. Bunjin, Stihotvoreniя 1886‒1917, Moskva: Izdatelь- stvo hudožestvennaя literatura.
  • Vučković (2005): Radovan Vučković, Moderni roman dvadesetog veka, Istočno Sarajevo: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
  • Vučković (1998): Radovan Vučković, Romansijerski rekvijem (pogovor), u: Jovan Radulović, Prošao život, Beograd‒Vrbas: Vitalova književna fondacija.
  • Delić (1999): Jovan Delić, Radulovićeva knjiga mrtvih, Putevi, 1/99, Banja Luka.
  • Dostojevski (1973): Fjodor M. Dostojevski, Pripovetke III, Odabrana dela svetskih klasika, Beograd: Rad.
  • Ivanić (2001): Dušan Ivanić, Svjetovi pripovijedanja (pogovor), u: Najlep– še pripovetke Jovana Radulovića, Beograd: Prosveta.
  • Ivanić (1998): Dušan Ivanić, Smisao oblika, Naše stvaranje, časopis za književnost, umetnost i kulturu, god. XLV, 1‒2.
  • Jevtić (1999): Miloš Jevtić, Ostaje priča ‒ razgovori sa Jovanom Radulovi– ćem, Valjevo: Kej.
  • Jeremić (1978): Ljubiša Jeremić, Proza novog stila, kritike i ogledi, Beo- grad: Prosveta.
  • Jeremić (2007): Ljubiša Jeremić, Preobraženi regionalizam u prozi Jovana Radulovića, u: O srpskim piscima, Beograd: SKZ.
  • Jeftimijević Lilić (2004): Milica Jeftimijević Lilić, Idealna projek- cija pripovedačke samosvesti, u: Poetika slutnje, Kosovska Mitrovica: Književno društvo Kosova i Metohije.
  • Kačić Miošić (1967): Andrija Kačić Miošić, Razgovor ugodni naroda slovinsko– ga, Zagreb: Matica hrvatska i Zora, Pet stoljeća hrvatske knjževnosti.
  • Kostić (2005): Laza Kostić, Među javom i med snom, Beograd: Politika, Na- rodna knjiga.
  • Macini (1919): Đuzepe Macini, Dužnosti čovekove, Beograd‒Sarajevo: Iz- danje I. Đ. Đurđevića.
  • Marčetić (2003): Adrijana Marčetić, Figure pripovedanja, Beograd: Narodna knji- ga / Alfa.
  • Nedić (2002): Marko Nedić, Elegična romaneskna priča Jovana Radulovića, u: Osnova i priča, Beograd: Filip Višnjić.
  • Petković (1998): Novica Petković, Tragične epistole (pogovor), u: Jovan Radulović, Prošao život, Beograd‒Vrbas: Vitalova književna fondacija.
  • Peco (1978): Asim Peco, Pregled srpskohrvatskih dijalekata, Beograd: Naučna knjiga.
  • Popović (2007): Tanja Popović, Rečnik književnih termina, Beograd: Logos Art. Radulović (2005): Jovan Radulović, Čovek i priča (predgovor), u: Nema Veronike i druge priče, Banja Luka: Glas srpski.
  • Radulović (1988): Jovan Radulović, Dalje od oltara, Beograd: SKZ. Radulović (2000): Jovan Radulović, Idealan plac, Beograd: Filip Višnjić. Radulović (2007): Jovan Radulović, Zrna iz pleve, Beograd: Biblioteka grada Beograda.
  • Radulović (1997): Jovan Radulović, Prošao život, Beograd: SKZ.
  • Ruse (1995): Žan Ruse, Narcis romanopisac, Sremski Karlovci ‒ Novi Sad: Izdavačka knjižarnica Z. Stojanovića.
  • Selimović (2005): Meša Selimović, Derviš i smrt, Beograd: Prosveta. Stojanović (2004): Nikola Stojanović, Rane nezacelne (predgovor), u: Jovan Radulović, Televizijski filmski scenariji, YU film danas, jugoslovenski filmski časopis, god. XVII, br. 4(73).
  • Uspenski (1979): Boris A. Uspenski, Poetika kompozicije, Beograd: Nolit. Štancl (1987): Franc Štancl, Tipične forme romana, Novi Sad: Književna zajednica Novog Sada.