PORODICA FIALA: POSLOVNI USPON I UČEŠĆE NA MEĐUNARODNIM I DOMAĆIM IZLOŽBAMA

Šumadijski anali 12 (2022) (str. 89-137) 

AUTOR(I) / AUTHOR(S): Bojana Topalović

E-ADRESA / E-MAIL: 

Download Full Pdf   

DOI: 10.46793/SAnali18.12.089T

SAŽETAK / ABSTRACT:

Porodica Fiala1 prepoznatljiva je u istoriji Kragujevca kao jedna od nekoliko koje su utemeljile industriju u gradu. Poslovni i životni putevi članove ove porodice vodili su iz Češke u Srbiju, prvo u Blaznavu, a potom u Kragujevac, gde su značajno doprineli industrijskom razvoju grada i Kraljevine Srbije.

Rad predočava privredna i društvena zbivanja krajem XIX i početkom XX veka. U to vreme su na industrijskoj sceni Kragujevca i Kraljevine Srbije Fridrih, Fridrih mlađi i Venceslav Fiala. Poslovni uspon Fridriha Fiale i njegovih sinova – učešće na međunarodnim i domaćim izložbama, dve svetske u Parizu 1889. i 1900, Balkanskoj u Londonu 1907. i Međunarodnoj  prezentaciji industrije u Torinu 1911, kao i na dve domaće, u Vranju 1892. i Požarevcu 1895. Godine – nalazi se u fokusu rada.

Radi boljeg razumevanja i sagledavanja značaja velikih internacional- nih izložbi koje su doživele procvat u drugoj polovini XIX veka, dati su osnovni podaci o onim izložbama na kojima su učestvovali članovi porodice Fiala. Značajno mesto u radu poklonjeno je nastupu i mestu Srbije na međunarodnim izložbama, kao i organizovanju domaćih, što je bilo podsti- cajnog karaktera za razvoj privrede i u saglasju sa onim što se dešavalo u

„velikom svetu“. Istovremeno, rad predstavlja pokušaj da se sagleda široka i važna oblast privredne istorije, državno ustrojstvo Srbije na kraju XIX i početkom XX veka, ekonomska politika njene vlade, kao i rezultati privrednog razvoja koji su iz toga proistekli.

Oslanjajući se na radove Živomira Spasića i Nenada Karamijalkovića, ovaj članak je jedan u nizu odgovora na neka od značajnih pitanja iz povesti porodice Fiala. U pogledu dostupne građe, od velike važnosti je ona pohranje- na u zbirkama Narodnog muzeja Kragujevac, dok za prikaz međunarodnih i doma- ćih izložbi značajan izvor i jednu od polaznih tačaka predstavljaju bogati i raznovrsni osvrti u dnevnim novinama i časopisima s kraja XIX i početka XX veka.

KLJUČNE REČI / KEYWORDS:

Fridrih Fiala, Braća Fiala, Kragujevac, industrija kože, Zakon o potpomaganju industrije, međunarodne izložbe, domaće izložbe.

LITERATURA / REFERENCES:

IZVORI
  • Istorijski arhiv Požarevac Zbirka plakata I
  • Narodni muzej Kragujevac Zbirka arhivske građe
  • Zbirka zavičajne knjige i štampe Zbirka fotografija i razglednica
  • Narodni muzej Srbije
  • Zbirka novca, medalja i odlikovanja
  • Nacionalni savet češke nacionalne manjine u Republici Srbiji
LITERATURA
  • Aleksić Pejković, Ljiljana, Odnosi Srbije sa Francuskom i Engleskom 1903– 1914, Beograd: Istorijski institut u Beogradu, 1965.
  • Vučo, Nikola, Zanatstvo i industrija u XIX veku, Istorija Beograda 2 (devetnaesti vek), Beograd: Prosveta, 1974, 429–469.
  • Vučo, Nikola, Državna intervencija u privredi, istorijski razvoj, Beograd: „Savremena administracija“ i Institut za ekonomska istraživanja, 1975.
  • Vučo, Nikola, Privredna istorija Srbije do Prvog svetskog rata, Beograd: Naučna knjiga, 1955.
  • Vučo, Nikola, Raspadanje esnafa u Srbiji, knjiga prva, Srpska akademija nauka, posebna izdanja knj. CCXXII, Istorijski institut, knjiga 5, urednik Viktor Novak, Beograd: Naučna knjiga, 1954.
  • Grujić, Jevrem, Životopis Jevrema Grujića, priredila Z. Petrović, Aranđelovac: Narodni muzej Aranđelovac, 2009.
  • Guida pratica per visitare la Esposizione Internazionale delle industrie e del lavoro indetta in Torino, Torino: Ajassa & Ferrato, 1911.
  • Dokumenti o spoljnoj politici Kraljevine Srbije 1903–1914, knjiga I, sveska 1, priredio Andrija Radenić, Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti, 1991. Dušković, Vesna, Srbija na Svetskoj izložbi u Parizu 1900, [katalog izložbe], urednik Ljubomir Reljić, Beograd: Etnografski muzej u Beogradu, 1995.
  • Đurić Zamolo, Divna, Graditelji Beograda 1815-1914, Beograd: Muzej grada Beograda, 2009.
  • Elezović, Zvezdana, Uspeh srpske skulpture na Svetskoj izložbi u Parizu 1900. godine, Baština, sveska 30, Leposavić: Institut za srpsku kulturu Priština – Leposavić, Priština – 2011.
  • Ilić, Predrag, – Obradović, Dejan, Znameniti i poznati ljudi sahranjeni na kragujevačkom groblju, Kragujevačka groblja, Kragujevac: JKP „Gradska groblja“ Kragujevac, 2008, 79–191.
  • Jovanović, Dobrivoje, Sa izložbe u Kruševcu 1891. godine, Rasinski anali, br.4, glavni i odgovorni urednik Milomir Stević, Kruševac: Istorijski arhiv Kruševac, 2006, 143–154.
  • Karamijalković, Nenad, Česi u Srbiji i Crnoj Gori i Česi u Šumadiji, Kragujevac: Centar za kreativni razvoj „Prsti“, 2013.
  • Karamijalković, Nenad, Porodica Fiala – tragična priča kragujevačkih industrijalaca češkog porekla, Šumadijski anali 9, urednik Predrag Ilić, Kragujevac: Istorijski arhiv Šumadije Kragujevac, 2018, 41–62.
  • Lisičić, Hristina, Dragutin Inkiostri – Medenjak, Zbornik za likovne umetnosti 1, Novi Sad: Matica srpska – Novi Sad, 1965.
  • Makuljević, Nenad., Umetnost i nacionalna ideja u XIX veku, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva – Beograd, 2006.
  • Makuljević, Nenad, Crkvena umetnost u Kraljevini Srbiji (1882–1914), Beograd: Filozofski fakultet u Beogradu Katedra za istoriju umetnosti novog veka, 2007.
  • Marić Jerinić, Marija, Medalje sa Svetske izložbe u Parizu 1889. godine i učešće Kraljevine Srbije, Numizmatičar, br. 28, glavni i odgovorni urednik Tatjana Cvjetićanin, Beograd: Narodni muzej u Beogradu, 2010, 249–264.
  • Marić Jerinić, Marija, Obrenovići – jedna istorija u metalu iz Zbirke medalja Narodnog muzzeja u Beogradu, Obrenovići u muzejskim i drugim zbirkama Srbije i Evrope III, urednici Aleksandar Marušić, Ana Bolović, Gornji Milanovac: Muzej rudničko-takovskog kraja, 2015, 109–127.
  • Miloradović, Dragana, – Živković Jasmina, Zanatstvo okruga požarevačkog, [katalog izložbe], glsvni i odgovorni urednik Jasmina Nikolić, Požarevac: Istorijski arhiv Požarevac, 2017.
  • Mitrinović, Čedomil, – Brašić, Miloš, Jugoslovenske narodne skupštine i sabori, Beograd: Narodna skupština Kraljevine Jugoslavije, 1937.
  • Piletić, Mila, Odlikovanja jugoslovenskih naroda XIX i prve polovine XX (do 1941) iz zbirke Vojnog muzeja u Beogradu, Beograd: Vojni muzej – Beograd, 1987.
  • Popov, Čedomir, Privreda, društvo i politika, Istorija srpskog naroda, šesta knjiga, prvi tom, Od Berlinskog kongresa do ujedinjenja 1878–1918, Beograd: Srpska književna zadruga, 1994, 7–49.
  • Popović, Miroslav, Kragujevac i njegovo privredno područje, Srpska akademija nauka, posebna izdanja knjiga CCXLVI, Geografski institut knjiga 8, Beograd 1956.
  • Protokoli Narodne skupštine koja je držana u Kragujevcu 1873. godine, u Beogradu, u Državnoj štampariji, 1873.
  • Radenković, Đorđe, Pašić i Srbija, Beograd: Novinsko-izdavačka ustanova Službeni list SRJ, 1997.
  • Rajić, Suzana, Aleksandar Obrenović vladar na prelazu vekova sukobljeni svetovi, Beograd: Srpska književna zadruga, 2014.
  • Rastović, Aleksandar, Srbija na Londonskoj izložbi 1907. godine, Istorijski časopis, knj. LII (2005), urednik Tibor Živković, Beograd: Istorijski institut, 2005, 317–345.
  • Rafailović, Jelena, Privredno zakonodavstvo i razvoj industrije u Kragujevcu u drugoj polovini 19. veka i prvoj polovini 20. veka, Od prestonice do industrijskog centra – Kragujevac sredinom 19. veka, urednik M. Đuran, Kragujevac: Centar za naučnoistraživački rad SANU i Univerziteta u Kragujevcu, 2020, 51–67.
  • Spasić, Živomir, Počeci Topolivnice u Kragujevcu, Pola veka nauke i tehnike u obnovljenoj Srbiji 1804 – 1854, glavni i odgovorni urednik Todor. I. Podgorac, Kragujevac: Univerzitet u Kragujevcu, 1996, 486–502.
  • Spasić, Živomir, Produkcija koža u Kragujevcu do kraja Prvog svetskog rata, Vek i po industrije kože u Kragujevcu 1835 – 1985, urednik Aleksandar Marković, Kragujevac: „Partizan“ Industrija hemijskih proizvoda, antizvučnih materijala i prerade kože Kragujevac, 1985, 11–43.
  • Spasić, Živomir, Kragujevačka vojna fabrika 1853 – 1953, Beograd: Vojno izdavački zavod, 1973.
  • Spasić, Živomir, Učešće Vojnotehničkog zavoda u Kragujevcu na Svetskoj izložbi u Parizu 1889. godine, Nauka i tehnika u Srbiji druge polovine XIX veka 1954-1904, glavni i odgovorni urednik T. I. Podgorac, Kragujevac: Univerzitet u Kragujevcu, 1998, 667–684.
  • Srbija na Balkanskoj izložbi u Londonu 1907, Beograd: Kraljevsko-srpsko Ministarstvo narodne odbrane, 1907.
  • Stamenković, Aleksandra Z, Efemerna arhitektura: paviljon Kraljevine Srbije na međunarodnoj izložbi u Torinu 1911. godine, Zbornik Narodnog muzeja XXI–2, urednik Bojana Borić-Brešković, Beograd: Narodni muzej u Beogradu, 2014, 269–280.
  • Stamenković, Aleksandra Z., Arhitektura nacionalnih paviljona Srbije i Jugoslavije na međunarodnim izložbama 1900 – 1941. godine, odbrana doktorske disertacije na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, Beograd 2017. Stanković, Đorđe Đ., Nikola Pašić i jugoslovensko pitanje (1), Beograd: Beogradski izdavačko-grafički zavod, 1985.
  • Stojanović, Dubravka, Kaldrma i asfalt, urbanizacija i modernizacija Beograda 1890 – 1914, Beograd: Udruženje za društvenu istoriju, 2012.
  • Todorović, Nada., Jugoslovenske i inostrane medalje, Beograd: Narodni muzej – Beograd, MCMLXIV
  • Todorović, Mirjana, Zbirka esnafskih pisama i diploma, glavni i odgovorni urednik Zoran Petrović, Jagodina: Zavičajni muzej Jagodina, 2016.
  • Hobsbowm, Eric., Doba kapitala 1848–1875, Zagreb, 1989.
  • Čalić, Mari-Žanin, Socijalna istorija Srbije 1815 – 1941, Beograd: CLIO, 2004.
  • Čubrilo, Jasmina, Kako međunarodne izložbe misle, Zbornik Matice srpske za likovne umetnosti 37, glavni urednik Aleksandar Kadijević, Novi Sad, 2009, 297–325.
ŠTAMPA
  • Beogradske opštinske novine, Beograd 1888. Beogradske opštinske novine, Beograd 1889. Bosanska vila, Sarajevo 1907.
  • Brankovo kolo, Sremski Karlovci 1897. Brankovo kolo, Sremski Karlovci 1898. Brankovo kolo, Sremski Karlovci 1900. Brankovo kolo, Sremski Karlovci 1907. Delo, Beograd 1911.
  • Dnevni list, Beograd 1892.
  • Zora, Mostar 1899.
  • Jugoslovenski dnevnik, Subotica 1931.
  • Mali žurnal, 1895.
  • Male novine, 1888.
  • Nova iskra, Beograd 1900. Nova iskra, Beograd 1907. Orao, 1902.
  • Politika, Beograd 1989.
  • Pravda, Beograd 1906.
  • Pravda, Beograd 1937. Srpsko kolo, Zagreb 1906. Srpske novine, Beograd 1874. Srpske novine, Beograd 1888. Srpske novine, Beograd 1889. Srpske novine, Beograd 1891. Srpske novine, Beograd 1898. Stara Srbija, Niš 1889.
  • Samouprava, dodatak br. 286, Beograd 1907.
  • Težak, Beograd 1885.
  • Težak, Beograd 1891.
  • Težak, Beograd 1892.
  • Težak, Beograd 1897.
  • Težak, Beograd 1898.
  • Težak, Beograd 1900.