DRVENE KOLEVKE U USMENIM USPAVANKAMA – RITUALNO-MAGIJSKI KONTEKST

Lipar 87 (2025) (str. 87-99)

AUTOR(I) / AUTHOR(S): Marko J. Đorđević 

Download Full Pdf   

DOI: 10.46793/LIPAR87.087DJ

SAŽETAK / ABSTRACT:

U radu se predstavlja motiv kolevke u usmenim uspavankama, sa posebnim osvrtom na njegovu simboličku, ritualnu i magijsku vrednost u okviru tradicionalne predstave o detinjstvu i sudbini deteta. Kroz motivske nizove koji prate gradnju, ukrašavanje i kupovinu kolevke, ukazuje se na izuzetnu važnost ovog predmeta u svetu deteta, ali i šire – kao mesta gde se ukrštaju porodične želje, društvene vrednosti, uverenja i verovanja. Posebna pažnja posvećena je materijalu od koga je kolevka izrađena, pri čemu se izdvajaju različite vrste drveća – kao što su hrast, lipa, bukva, tisa – koje u narodnoj kulturi poseduju snažna ritualna i magijska značenja. Analiza pokazuje kako izbor drveta nije samo praktičan, već duboko simboličan čin koji reflektuje kolektivno znanje i težnju da se dete zaštiti, osnaži i pravilno usmeri već od najranijih dana.

KLJUČNE REČI / KEYWORDS:

uspavanka, dete, kolevka, bukva, tisa, drveće, zaštita

LITERATURA / REFERENCES:

  • Agapkina 2001: Vrba; Drvo; Tisa, u: A. Gura (ur.), Slovenska mitologija: enciklopedijski rečnik, Beograd: Zepter book world, 99, 161, 530.
  • Ajdačić 1996: D. Ajdačić, Čudesno drvo u narodnim pesmama balkanskih Slovena, Beograd: Kodovi slovenskih kultura, 1(1), Beograd, 69–84.
  • Vukanović 1979: T. Vukanović, Dečja kolevka u balkanskih naroda, Vranje: [b. i.].
  • Vukmanović 2014: A. V. Vukmanović, Konstrukt prostora u južnoslovenskoj usmenoj lirici, Beograd: Godišnjak, 10(2014/2015), Beograd, 63–76.
  • Vukmanović 2015: A. Vukmanović, Termin ženske pesme Vuka Stefanovića Karadžića i savremena srpska folkloristika, u: Smiljana Đorđević Belić i dr. (ured.), Savremena srpska folkloristika. 2, Beograd: Institut za književnost i umetnost: Udruženje folklorista Srbije: Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković”, 163–175.
  • Vukmanović 2020: A. Vukmanović, U traganju za izvir-vodom, Novi Sad: Akademska knjiga.
  • Vukmanović 2016: A. V. Vukmanović, Čudesno bilje usmene lirike, u: Z. Karanović i J. Dražić (ur.), Gora ljiljanova: (biljni svet u tradicionalnoj kulturi Srba): zbornik radova. Beograd: Udruženje folklorista Srbije; Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković”; Novi Sad: Feljton, 69–80.
  • Gasparini 2022: E. Gasparini, Slovenski matrijarhat: kulturna antropologija Praslovena, Novi Sad: Prometej.
  • Van Genep 2005: A. Van Genep, Obredi prelaza: sistematsko izučavanje rituala, Beograd: Srpska književna zadruga.
  • Gura 2001: San u: A. Gura (ur.), Slovenska mitologija: enciklopedijski rečnik, Beograd: Zepter book world, 479–481.
  • Detelić 1992: M. Detelić, Mitski prostor i epika, Beograd: SANU; Dosije.
  • Detelić 2009: M. Detelić, „Što vernije, to bolje…”: O Jovanu Miodragoviću i njegovoj Pedagogiji, u: J. Miodragović, Narodna pedagogija u Srba ili Kako naš narod podiže porod svoj: deca i porodica u verovanjima Srba, Beograd: Radio televizija Srbije, 13–25.
  • Đorđević 2020: M. Đorđević, Skrivene dimenzije usmenih uspavanki, u: Savremena srpska folkloristika7, Beograd: Udruženje folklorista Srbije; Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković”; Kruševac: Narodna biblioteka, 487–501.
  • Jovanović 2014: B. Jovanović, Magija srpskih obreda, Beograd: Službeni glasnik.
  • Jung 2020: K.G. Jung (prir.), Čovek i njegovi simboli, Beograd: Kosmos izdavaštvo; Podgorica: Nova knjiga.
  • Karanović 2010: Z. Karanović, Arhajski koreni srpske usmene lirske poezije, u: Z. Karanović (prir.), Antologija srpske lirske usmene poezije, Beograd: Zavod za udžbenike, 10–63.
  • Karanović 2010a: Z. Karanović, Nebeska nevesta, Beograd: Društvo za srpski jezik i književnost Srbije.
  • Ljubinković 2014: N. Ljubinković, Naši daleki preci: etnomitološke studije – traganja i promišljanja, Beograd: Srpska književna zadruga.
  • Pešikan-Ljuštanović 2012: LJ. Pešikan-Ljuštanović, Dete u usmenoj uspavanci – uzrasni ili obredni status, u: LJ. Pešikan-Ljuštanović, Gospođi Alisinoj desnoj nozi: Ogledi o književnosti za decu, Novi Sad: Zmajeve dečje igre, 7–19.
  • Pešikan-Ljuštanović 2012a: Usmena uspavanka – uslovnost žanrova, u: LJ. Pešikan-Ljuštanović, Gospođi Alisinoj desnoj nozi: Ogledi o književnosti za decu, Novi Sad: Zmajeve dečje igre, 21–34.
  • Pešić, Milošević-Đorđević 1996: R.  Pešić, N. Milošević-Đorđević, Narodna književnost, Beograd: TREBNIK.
  • Radenković 1996: LJ. Radenković, Simbolika sveta u narodnoj magiji Južnih Slovena, Niš: Prosveta; Balkanološki institut SANU.
  • Trebješanin 1991: Ž. Trebješanin, Predstava o detetu u srpskoj kulturi, Beograd: Srpska književna zadruga.
  • Čajkanović 1973: V. Čajkanović, Mit i religija u Srba: izabrane studije, Beograd: Srpska književna zadruga.
  • Čajkanović 2009: V. Čajkanović, Rečnik srpskih narodnih verovanja o biljkama, Beograd: Srpska književna zadruga.
  • Šarančić-Čutura 2017: S. Šarančić-Čutura, Folklorno u prostoru naivnog: usmena književnost u kontekstu književnosti za decu, Sombor: Pedagoški fakultet.
  • Bašlar 2005: G. Bašlar, Poetika prostora, Čačak: Gradac.
  • Bošković-Stulli 1983: M. Bošković-Stulli, Usmena književnost nekad i sad – izbor studija i ogleda, Beograd: Prosveta.
  • Ivić 2015: I. D. Ivić, Čovek kao animal symbolicum, Beograd: Zavod za udžbenike.
Citirani izvori
  • Vasiljević 2009: M. A. Vasiljević, Narodne pesme iz Vojvodine, D. Dević (prir.); (notograf Nataša Danilović; prev. na engl. B. Radić-Bojanić), Novi Sad: Matica srpska; Zavod za kulturu Vojvodine.
  • Vujčić 2008: N. Vujčić, Srpska narodna književnost za decu, Beograd: Zavod za udžbenike.
  • Vukanović 1975: T. Vukanović, Srpske narodne lirske pesme, Vranje: Radnički univerzitet.
  • Grđić Bjelokosić 1891: L. Grđić Bjelokosić, Nešto o porodu i odgoju dece kod nas, Sarajevo: Bosanska Vila: list za zabavu, pouku i književnost, 6, Sarajevo, 87–89.
  • Miodragović 2009: J. Miodragović, Narodna pedagogija u Srba ili kako naš narod podiže porod svoj, Beograd: Radio televizija Srbije.
  • Šaulić 1965: J. Šaulić, Lirska narodna poezija Crne Gore, Titograd: Grafički zavod