NARATIVNA EMPATIJA PREMA ŽRTVAMA KOLEKTIVNO NESVESNOG U PRIPOVETKAMA „VETAR“ I „ŠVABICA“ LAZE LAZAREVIĆA

Jezik, književnost i empatija (2025) (185-198. str.)

AUTOR(I) / AUTHOR(S):Nikolina Šurjanac Mićanović 

Download Full Pdf   

DOI: 10.46793/LLE25.185SM

SAŽETAK / ABSTRACT:

U radu će biti reči o teoriji narativne empatije savremene teoretičarke Suzan Kin kao i viđenja odnosa između empatije i čovekovog moralnog razvoja Martina L. Hofmana na primeru psiholoških pripovedaka Laze Lazarevića – „Vetar“ i „Švabica“. Analiziraćemo narativne postupke (pripovedanje u prvom i drugom licu, određene aspekte karakterizacije likova: opis, plošnost, jezik kojim govore i dr.), tačke gledišta i druge oblike narativnih tehnika u tekstu koje doprinose čitalačkoj empatijskoj reakciji prema sudbinama glavnih junaka pomenutih Lazarevićevih pripovedaka. Glavni likovi u „Vetru“ i „Švabici“ imaju mnogo toga zajedničkog, a osnova njihovog unutrašnjeg rascepa upravo se i događa pod uticajem arhetipskog, odnosno kolektivno nesvesnog, koje im trajno obeležava sudbine. Oba Lazarevićeva junaka su žrtve Edipovog kompleksa (jednog od arhetipova) – patološke vezanosti za figuru majke, zbog kojeg nisu uspeli da se ostvare u ljubavnom životu, s tim što se u „Švabici“ tome može pridodati i osuda društvene sredine. Oslanjajući se na „Anatomiju kritike“ Nortropa Fraja, kao i na knjigu „O književnim arhetipovima” Jeleazara Meletinskog, ali i novije studije domaćih istraživačica iz oblasti realizma i naratologije poput: Svetlane Tomić („Realizam i stvarnost”), Snežane Milosavljević Milić i Dragane Vukićević („Ogledavanja”), analiziraćemo različite predstave mitskih simbola koji sačinjavaju bogat unutrašnji svet glavnih likova pomenutih pripovedaka. Njihove sudbine sasvim izvesno izazivaju čitalački empatijski odgovor kroz koji i sami neminovno dolaze do samospoznaje ili do boljeg razumevanja drugih i izvan sveta književnoumetničkog dela.

KLJUČNE REČI / KEYWORDS:

narativna empatija, arhetipovi, srpski realizam, Laza Lazarević, psihološka pripovetka.

PROJEKAT / ACKNOWLEDGEMENT:

LITERATURA / REFERENCES:

  • 2006), 207–236.
  • Bečejski, M. (2021). Zašto je Andrić ubio vuka? (Narativna empatija u pripoveci „Aska i vuk” Ive Andrića). Nasleđe, broj 49, 253−265.
  • Bojanić Ćirković, M. (2017). Tipologija čitalaca u romanima Milorada Pavića u kontekstu savremenih teorija čitanja. Doktorska disertacija. Univerzitet u Nišu: Filozofski fakultet.
  • But, V. (1976). Retorika proze. Beograd: Nolit.
  • Eliacheff, C. & Heinich N. (2004). Meres-filles / Majke – kćeri : odnos utroje. Zagreb: Prometej.
  • Gluščević, Z. (1998). Edipalno u delu Laze K. Lazarevića. U Nedić M. (prir.), Književnost i rituali (243−247). Beograd: Srpska književna zadruga.
  • Hoffman, M. L. (1984). Interaction of affect and cognition on empathy, In: C. E. Izard – R. B. Zajonc (eds.): Emotions, cognition and behavior, Cambridge: Cambridge University Press.
  • Hofman, M. (2003). Empatija i moralni razvoj: Značaj za brigu i pravdu. Beograd: Dereta.
  • Jung, K. G. (2003). Arhetipovi i kolektivno nesvesno: Beograd: Atos.
  • Keen, S. (2006). A Theory of Narrative Empathy. Narrative, Vol. 14, No. 3 (October
  • Keen, S. (2007). Empathy and the Novel. Oxford: Oxford University Press.
  • Lazarević, L. (1958). Pripovetke. Novi Sad, Beograd: Matica srpska, Srpska književna zadruga.
  • Lodge, D. (2002). Consciousness and the Novel: Connected Essays. Cambridge, MA: Harvard University Press.
  • Meletinski, J. (2011). O književnim arhetipovima. Novi Sad, Sremski Karlovci: Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića.
  • Milosavljević Milić, S. & Vukićević, D. (2014). Ogledavanja. Niš: Folozofski fakultet u Nišu. Fraj, N. (2007). Anatomija kritike. Novi Sad, Beograd: Orpheus, NOLIT.
  • Milosavljević Milić, S. (2016). Virtuelni narativ: Ogledi iz kognitivne naratologije. Niš, Sremski Karlovci / Novi Sad: Filozofski fakultet, Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića.
  • Nusbaum, M. C. (2005). Pjesnička pravda: Književna imaginacija i javni život. Zagreb: Deltakont.
  • Ryan. M.-L. (2001). Narrative as Virtual Reality, Immersion and Interactivity in Literature and Electronic Media. Baltimore and London: The Jones Hopkins University Press.
  • Tomić, S. (2014). Realizam i stvarnost: nova tumačenja proze srpskog realizma iz rodne perspektive. Beograd: Fakultet za strane jezike − Alfa BK Univerzitet.