EKONOMSKI SISTEM JUGOSLAVIJE PREMA USTAVU IZ 1974. GODINE – INSTITUCIONALNE DILEME

Zbornik radova „Ustav SFRJ iz 1974. godine – 50 godina kasnije“, 2025 (str. 317-341)

AUTHOR(S) / AUTOR(I): Marko Tmušić 

Download Full Pdf   

DOI: 10.46793/Ustav74.317T

ABSTRACT / SAŽETAK:

Ekonomski sistem Jugoslavije je prošao brojne modifikacije počev od perioda Kraljevine Jugoslavije, gde je imao sve karakteristike privatnosvojinskog kapitalističkog sistema, preko radikalnih promena svojinske strukture, sprovedene eksproprijacijom proizvodnog kapitala putem konfiskacije i nacionalizacije, pa sve do samosvojnog, teorijski i praktično jedinstvenog ekonomskog sistema u kome je društvena svojina bila dominantan (ne)svojinski oblik. Posebno značajan period koji je oblikovao ekonomski sistem Jugoslavije je bio tokom 1970-ih godina, gde se sa posebnim entuzijazmom pristupilo definisanju njegove najznačajnije odlike, a to je samoupravni socijalizam: po prvi put je čovek dobio pravo da upravlja rezultatima svoga rada. U tome je značajnu ulogu imao Ustav SFRJ iz 1974. godine, koji je sadržao brojna originalna rešenja, tj. jasnu programsku orijentaciju, sa namerom da se odredi pravac kretanja i razvoja društva, kao i vizija njegove buduće reforme.

Ovaj rad polazi od pretpostavke da su, i pored velikog entuzijazma i ne manje nerealnih nadanja, postojale dugogodišnje sumnje u efikasnost tadašnjeg ekonomskog sistema Jugoslavije koje su se, tokom njegovog trajanja, obistinile u vidu ekonomske krize koja je predstavljala uvod u „konačni demant njegove vitalnosti“. U okviru jasno definisane teorije ekonomskog sistema i institucionalne ekonomske teorije, pet decenija kasnije, ovaj rad ima za cilj da ukaže da, i pored mnoštva isprepletanih i teško odredivih ingerencija na raznim nivoima, koje su otežavale funkcionisanje tadašnjeg ekonomskog sistema Jugoslavije, ipak se izdvajaju tri njegove ključne karakteristike, koje su opredelile kasnije njegovu sudbinu: 1) monopol društvene svojine, 2) monopol jedne partije i 3) monopol jedne ideologije. Iako se u ideološkom pogledu može reći da je bio „ispred svog vremena“ i mnogo obećavao, tadašnji ekonomski sistem Jugoslavije, institucionalno se trajno reformišući, nije mnogo odmakao od ostalih socijalističkih sistema.

KEYWORDS / KLJUČNE REČI:

ekonomski sistem, Jugoslavija, Ustav SFRJ 1974, socijalizam, samoupravljanje, ekonomske reforme

REFERENCES / LITERATURA

  • Borba, petak, 22. februar 1974, godina LIII, broj 51.
  • Vuković S., Ekonomski uzroci razbijanja/raspada Jugoslavije, Sociološki pregled, vol. XLV, br. 4/2011.
  • Gligorov V., Pogrešni politički odgovori na privrednu krizu, u: Jugoslavija: poglavlje 1980-1991. (red. Seska Stanojlović), Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji, Beograd 2021.
  • Zakon o udruženom radu, Sl. list SFRJ, br. 53/1976.
  • Joksimović LJ., Bajec J., Savremeni privredni sistemi, Beograd, 2006.
  • Kardelj E., Sistem socijalističkog samoupravljanja – uvodna studija u: Samoupravljanje u Jugoslaviji 1950-1976 (ur. Milinka Đuričić), Privredni pregled, Beograd, 1977.
  • Komentar Zakona o udruženom radu, Beograd, 1980.
  • Kulić D., Promene u ustavnom sistemu Jugoslavije od Ustava SFRJ 1963. do Ustava SFRJ 1974. godine, u: Zbornik Pravnog fakulteta u Nišu, Pravni fakultet, Niš, 1977, 73-94.
  • Marsenić D., Sumnje u privredni sistem Jugoslavije, Beograd, 1986.
  • Madžar LJ., Suton socijalističkih privreda: simptomi, uzroci, institucionalne uslovljenosti sloma socijalističkih privreda, Beograd, 1990.
  • Milenović D., Organizacije udruženog rada i pravci promene Ustava i Zakona o udruženom radu, u: Zbornik radova Pravnog fakulteta u Nišu: redovni i tematski broj, br. 28/1988.
  • Milovanović M., Opšta teorija nagrađivanja prema minulom radu, Economic analysis and workers’ management, br. 2/1982.
  • Petrović J., Uslovi sticanja i principi raspodele dohotka u Ustavu SFRJ, u: Zbornik Pravnog fakulteta u Nišu: vanredan broj, posvećen novim ustavima (ur. dr Slavko Marković, dr Dragoljub Stojanović, dr Dušan Paravina, dr Jovan Petrović i Radmila Kovačević) Pravni fakultet, Niš, 1974.
  • Pjanić Z., Anatomija krize, Beograd, 1987.
  • Sekelj L., Socijalističko građansko društvo – izlaz iz krize, Družboslovne razprave, Vol. 4, no. 5/1987.
  • Stojanović D., Društvena svojina u novom ustavu i osnovni instituti izvedeni iz nje, u: Zbornik Pravnog fakulteta u Nišu: vanredan broj, posvećen novim ustavima (ur.  dr Slavko Marković, dr Dragoljub Stojanović, dr Dušan Paravina, dr Jovan Petrović i Radmila Kovačević) Pravni fakultet, Niš, 1974.
  • Tito J. B., uvodni referat, u: Borba komunista za socijalističku demokratiju, Šesti kongres KPJ, Savez Komunista Jugoslavije, Zagreb, 1952.
  • Tmušić M., Privatizacija u Srbiji – institucionalna analiza ekonomskih efekata, Beograd, 2022.
  • Uvalić M., Tranzicija u Srbiji – ka boljoj budućnosti, Beograd, 2012.
  • Ustav SFRJ, Sl. list SFRJ, br. 9/1974.
  • Fira A., Ustavno pravo, Beograd, 1976.
  • Conn D., The Evaluation of Centrally Planned Economic Systems: Methodological Precepts, in: Comparative Economic Systems: an Assessment of Knowledge, Theory and Method (ed. Andrew Zimbalist), Kluwer-Nijhoff Publishing, Boston, 1984.
  • Gardner S. H., Comparative Economic Systems, The Dryden Press, 1998.
  • Gregory P. R., Stuart R.C., Comparative Economic Systems, Boston, 1985.
  • Hodgson G. M., Conceptualizing capitalism – institutions, evolution, future, Chicago and London, 2015.
  • Holesovsky V., Economic Systems: Analysis and Comparison, New York, 1977.
  • Kim J., Mahoney J. T., Property Rights Theory, Transaction Costs Theory, and Agency Theory: An Organizational Economics Approach to Strategic Management, Managerial and Decision Economics, 26/2005.
  • North D. C., Institucije, institucionalna promjena i ekonomska uspješnost, Zagreb, 2003.
  • Stiglitz J. E., Globalization and the Economic Role of the State in the New Millennium, Industrial and Corporate Change, 12(1)/2003.