KRALJ MILUTIN I NJEGOVO DOBA U ISTORIJI, ARHEOLOGIJI I NARODNOJ TRADICIJI KRUŠEVAČKOG KRAJA

Sveti kralj Milutin i njegovo doba: istorija, književnost, umetnost (2023) (str. 177-202)

AUTOR(I) / AUTHOR(S): Dejan S. Radisavljević

E-ADRESA / E-MAIL: 

Download Full Pdf   

DOI: 10.46793/6008-065-5.177R

SAŽETAK / ABSTRACT:

U radu je pažnja posvećena razdoblju vladavine kralja Stefana Uroša II Milutina (1282–1321) u kruševačkom kraju, kako kroz pregled i analizu dostupnih pisanih istorijskih izvora, koji govore o prisustvu ovog vladara u datoj oblasti, tako i arheološke građe opredeljene u drugu polovinu 13. i prve decenije 14. veka. Takođe, biće obrađena i dva nadgrobna natpisa, otkrivena u podjastrebačkom selu Zdravinju i Kruševcu, koji se hronološki vezuju za period Milutinove vladavine. Pored navedenog, pažnja će biti posvećena i narodnoj tradiciji, odnosno lokalnom predanju koje kralja Milutina predstavlja kao ktitora crkve Svetog Jovana Preteče u Orašju kod Varvarina

KLJUČNE REČI / KEYWORDS:

kralj Milutin, Kruševac, Rasina, Levač, Zagrlata, srednjovekovni nadgrobni natpisi, narodno predanje, arheologija.

LITERATURA / REFERENCES:

  • Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Defterhane-i Amire Tahrir Defteri (TD) 55, 179, 567.
  • Berić 2001: N. Berić, „Srednjovekovna nekropola na lokalitetu Konopljara“, Arheološka nalazišta Kruševca i okoline, ur. N. Tasić, E. Radulović, Kruševac: Narodni muzej, Beograd: Balkanološki institut, SANU 2001, 109–116.
  • Blagojević 1972: M. Blagojević, „Manastirski posedi kruševačkog kraja“, Kruševac kroz vekove – Zbornik referata sa simpozijuma održanog od 4. do 9. oktobra 1971. u Kruševcu, ur. A. Stošić i dr., Kruševac: Narodni muzej 1972, 25–48.
  • Blagojević 1991: M. Blagojević, „Srpsko kraljevstvo i „države“ u delu Danila II“, Arhiepiskop Danilo II i njegovo doba – Međunarodni naučni skup povodom 650 godina od smrti, decembar 1987, ur. V. Đurić, Beograd: SANU, BIGZ 1991, 139–155.
  • Blagojević 1999: M. Blagojević, „Država“, Leksikon srpskog srednjeg veka, prir. S. Ćirković, R. Mihaljčić, Beograd: Knowledge 1999, 165–169.
  • Blagojević 2000: M. Blagojević, „O „Zemljištu radnje Nemanjine““, Međunarodni naučni skup: Stefan Nemanja – Sveti Simeon Mirotočivi, istorija i predanje, septembar 1996, ur. J. Kalić, Naučni skupovi 94, Odeljenje istorijskih nauka 26, Beograd: SANU 2000, 65–75.
  • Blagojević 2004: M. Blagojević, Nemanjići i Lazarevići i srpska srednjovekovna državnost, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
  • Blagojević 2011: M. Blagojević, Srpska državnost u srednjem veku, Beograd: Srpska književna zadruga.
  • Bošković 1932: Đ. Bošković, „Ruševine Sv. Nikole, u kompleksu građevina Sv. Arhanđela, kod Prizrena“, Glasnik Skopskog naučnog društva 24 (1932) 231–233.
  • Bošković 1980: Đ. Bošković, „Mesto Kruševca u sistemu utvrđenih gradova srednjovekovne Srbije“, Starinar 30 (1979) 7–11.
  • Bugar 2003: M. Bugar, „Toponimija u arheologiji kruševačkog kraja“, Kruševački zbornik 9/10 (2003) 7–39.
  • Bugarski i dr., 2021: I. Bugarski, V. Zdravković, S. Dodić, „Kasnoantička i ranovizantijska utvrđenja u levačkom kraju“, Saopštenja 53 (2021) 135–162.
  • Bušetić 1903: T. Bušetić, „Levač“, Naselja srpskih zemalja 2/2, ur. J. Cvijić, Beograd: Srpska kraljevska akademija 1903, 461–511.
  • Veselinović 1987: A. Veselinović, „Severoistočna Srbija u srednjem veku“, Istorijski glasnik 1–2 (1987) 43–74.
  • Vuič 1828: І. Vuič, Putešestvїe po Serbїi, vo kratcѣ sobstvennomъ rukomъ nѣgovomъ spisano u Kragoevcu u Serbїi, Budim: Kralevsko Vseučiliщѣ Peštansko. Vukašinović, Milisavljević 2014: V. Vukašinović, D. Milisavljević, Donji Dubič, Beograd: Kulturno-prosvetna zajednica Srbije, Trstenik: Narodna biblioteka „Jefimija“.
  • Vъlov 1980: V. Vъlov, „Vъprosi okolo dvata srednobъlgarski nadpisa na Stanislava i Stanislav ot s. Gradec, Vidinski okrъg“, Izvestiя na muzeite v Severozapadna Bъlgariя 4 (1979) 87–111.
  • Gabelić 1987: S. Gabelić, „Prilog poznavanja živopisa crkve Sv. Nikole kod Staničenja“, Zograf 18 (1987) 22–36.
  • Garić–Petrović, Amedoski 2014: G. Garić–Petrović, D. Amedoski, „Zagrlata: from Serbian Župa to Ottoman Nâhiye“, Journal of Oriental and African Studies 23 (2014) 101–126.
  • Daničić 1866: Đ. Daničić (prir.), Arhiepiskop Danilo i drugi – Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih, prir. Đ. Daničić, Zagreb: Svetozara Galca.
  • Dinić 1978: M. Dinić, Srpske zemlje u srednjem veku, istorijsko-geo grafske studije, Beograd: Srpska književna zadruga, Kultura.
  • Zirojević, Eren 1968: O. Zirojević, I. Eren, „Popis oblasti Kruševca, Toplice i Dubočice u vreme prve vladavine Mehmeda II (1444-1446)“, Vranjski glasnik 4 (1968) 377–416.
  • Zirojević 1984: O. Zirojević, Crkve i manastiri na području Pećke patrijaršije do 1683. godine, Beograd: Istorijski institut, IRO „Narodna knjiga“.
  • Ivanišević 2001: V. Ivanišević, Novčarstvo srednjovekovne Srbije, Beograd: Stubovi kulture.
  • Janković 2014: Đ. Janković, „Koznik, zamak kneza Lazara – neka zapažanja“, Glasnik Srpskog arheološkog društva 30 (2014) 133–161.
  • Jireček 1959: K. Jireček, „Vojna cesta od Beograda za Carigrad i bal- kanski klanci“, Zbornik Konstantina Jirečeka 1, ur. M. Dinić, Beograd: Naučno delo 1959, 71–189.
  • Jovanović 2010: I. Jovanović, „Selo i manastir Orašje kod Varvarina“, Istorija Pomoravlja i dva veka od Varvarinske bitke, ur. D. Milošević, Kruševac: Istorijski arhiv 2010, 201–206.
  • Kalić, Popović 1985: J. Kalić, M. Popović, „Crkva u Deževu“, Starinar 36 (1985) 115–149.
  • Katić, Amedoski 2017: T. Katić, D. Amedoski, „Karavandžije nahije Petruš iz Levča 1502. godine“, Mešovita građa (n. s.) 38 (2017) 7–25.
  • Kovačević 1980: M. Kovačević, „Profana arhitektura srednjovekovnog Kruševca – Rezultati dosadašnjih istraživanja“, Starinar (n. s.) 30 (1979) 13–29.
  • Kovačević–Kojić 1999: D. Kovačević–Kojić, „Trg“, Leksikon srpskog srednjeg veka, prir. S. Ćirković, R. Mihaljčić, Beograd: Knowledge 1999, 737–739.
  • Komatina2016: I. Komatina, Crkva i država u srpskim zemljama od 11. do 13. veka, Beograd: Istorijski institut.
  • Komatina 2020: I. Komatina, „Nekoliko zapažanja o bici na Moravi“, Istorijski časopis 69 (2020) 39–60.
  • Korać, Petrović 1956: V. Korać, N. Petrović, „Orašje“, Arheološki spomenici i nalazišta u Srbiji 2: Centralna Srbija, ur. Đ. Bošković, Beograd: SANU, Arheološki institut 1956, 146–147.
  • Loma2013: A. Loma, Toponimija Banjske hrisovulje: ka osmišljenju sta- rosrpskog toponomastičkog rečnika i boljem poznavanju opšteslovenskih imenoslovnih obrazaca, Beograd: SANU.
  • Ljubinković 1984: R. Ljubinković, „Crkva Svetog Nikole u Stani- čenju“, Zograf 15 (1984) 76–84.
  • Mak Danijel 1988: G. Mak Danijel, „Danilo Drugi“, Danilo Drugi – Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih, Službe, prir. G. Mak Danijel, D. Petrović, Beograd: Prosveta, Srpska književna zadruga 1988, 9–24.
  • Makismović 1981: LJ. Makismović, „Počeci osvajačke politike“, Istorija srpskog naroda 1, ur. S. Ćirković, Beograd: Srpska književna zadruga 1981, 437–448.
  • Marić 2014: M. Marić, Veza kasnoantičkih vila rustika sa organizacijom rudarstva i metalurgije na Centralnom Balkanu, dok. disertacija, men. M. Vujović, Beograd: Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet, Odeljenje za arheologiju.
  • Marković 1970: J. Marković, Geografske oblasti SFRJ, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
  • Mijatović 1905: S. Mijatović, „Temnić: antropogeografska studija“, Naselja srpskih zemalja 3/3, ur. J. Cvijić, Beograd: Srpska kraljevska akademija 1905, 247–406.
  • Milićević 1867: M Milićević, Manastiri u Srbiji, Beograd: Državna štamparija.
  • Milićević 1876: M. Milićević, Kneževina Srbija, Beograd: Državna štamparija.
  • Milićević 1897: M. Milićević, Manastir Kalenić, zadužbina despota Stefana Lazarevića (1405–1427), Beograd: Srpska kraljevska akademija, Državna štamparija Kraljevine Srbije.
  • Minić 2000: D. Minić, „Arheološki podaci o manastiru Žiči“, Manastir Žiča – zbornik radova, ur. G. Subotić, Kraljevo: Narodni muzej, Zavod za zaštitu spomenika kulture 2000, 223–246.
  • Mirković 1935: L. Mirković (prir.), Arhiepiskop Danilo – Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih, preveo L. Mirković, Beograd: Srpska književna zadruga.
  • Mitropolitъ Mihailъ 1874: Mitropolitъ Mihailъ, Pravoslavna srbska crkva u Knяževstvu Srbіi, Beograd: u Državnoй štamparіi.
  • Mišić 2011: S. Mišić, „Toplica u tituli velikog kneza Vukana Ne- manjića“, Stefan Nemanja i Toplica, tematski zbornik, ur. D. Bojović, Niš: Centar za crkvene studije, Punta 2011, 19–25.
  • Mišić, Uzelac 2018: S. Mišić, A. Uzelac, „Putevi i trgovina“, Šumadija u XV veku – kolektivna monografija, ur. S. Mišić, M. Koprivica, Beograd: Univerzitet u Beogradu – Filozofski fakultet, Centar za istorijsku geografiju i istorijsku demografiju 2018, 277–286.
  • Pajkić 1997: P. Pajkić, „Sv. Jovan Preteča u Orašju“, Srpska pra- voslavna eparhija šumadijska 1947–1997: šematizam, Kragujevac: Eparhijski upravni odbor Srpske pravoslavne eparhije šumadijske, ŠIP Nikola Nikolić 1997, 237–239.
  • Petković 1950: V. Petković, Pregled crkvenih spomenika kroz povesnicu srpskog naroda, Beograd: SANU.
  • Pitulić 2017: V. Pitulić, „Legende o svetiteljima i junacima u pripovedačkoj prozi sa Kosova i Metohije“, Eseji, esejisti i esejizacija u srpskoj književnosti – Forme pripovedanja u srpskoj književnosti 2, Beo- grad: Međunarodni slavistički centar, Čigoja štampa 2017, 345–354.
  • Popović 2012: M. Popović, Maglički zamak, Beograd: Arheološki institut.
  • Putnik 1921: S. Putnik, Manastir Ljubostinja, Čačak: Štamparija Stevana Matića.
  • Radisavljević 2019: D. Radisavljević, „Srednjovekovni nadgrobni natpisi iz sliva Ribarske reke kod Kruševca“, Natpisi i zapisi 5 (2019) 9–24.
  • Radisavljević 2019a: D. Radisavljević, „Arheološki lokalitet Gradište u Donjem Dubiču kod Trstenika“, Baština 49 (2019) 341–368.
  • Radisavljević 2020: D. Radisavljević, „Ukrašeni srednjovekovni nadgrobnik pokraj crkve Sv. Jovana u Orašju kod Varvarina“, Muzeji 7 (2020) 49–61.
  • Rašković 1998: D. Rašković, „Pojedinačni nalazi rimskog i vizantijskog novca Narodnog muzeja Kruševac“, Numizmatičar 21 (1998) 63–116.
  • Rašković 2002: D. Rašković, „Ranovizantijski arheološki lokaliteti i komunikacije u širem kruševačkom okružju“, Treća jugoslovenska konferencija vizantologa, Kruševac, 10–13. maj 2000, ur. LJ. Maksimović i dr., Beograd: Vizantološki institut SANU, Kruševac: Narodni muzej 2002, 29–73.
  • Rašković 2002a: D. Rašković, „Mitovi i legende o arheološkim nalazištima i spomenicima u kruševačkom okružju“, Mitološki zbornik 5 (2002) 207–228.
  • Rašković, Berić 2002: D. Rašković, N. Berić, „Rezultati rekognosciranja antičkih i srednjovekovnih nalazišta trsteničke opštine i susednih oblasti“, Glasnik Srpskog arheološkog društva 18 (2002) 137–156.
  • Rašković 2003: D. Rašković, „Istorijska geografija antičkog perioda u kruševačkom kraju“, Rasinski anali 1 (2003) 5–45.
  • Rašković 2009: D. Rašković, „Arheološki spomenici i nalazišta na području opštine Varvarin“ Kruševački zbornik 13 (2009) 9–52.
  • Rašković 2017: D. Rašković, „Kruševački kraj u svetlu numizmatičkih nalaza od antike do srednjeg veka“, Kapija Pomoravlja u duhovnoj istoriji srpskog naroda, ur. S. Rajić i dr., Svojnovo – Kruševac: Istorijski arhiv Kruševac 2017, 93–102.
  • Ristić 2015: A. Ristić, Srednjovekovna župa Levač u svetlu arheoloških istraživanja, master rad, mentor doc. dr D. Radičević, Beograd: Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu, Odeljenje za arheologiju.
  • Ristić 2017: A. Ristić, „Putevi u srednjovekovnoj župi Levač“, Ljubostinjska prinošenja 2–3 (2017) 135–146.
  • Ristić 1996: V. Ristić, Moravska arhitektura, Kruševac: Narodni muzej Kruševac.
  • Sophoulis 2015: P. Sophoulis, „The Mongol Invasion of Croatia and Serbia in 1242“, Fragmenta Hellenoslavica 2 (2015) 251–278.
  • Stanković 2012: V. Stanković, Kralj Milutin (1282–1321), Beograd: Freska.
  • Stojanović 1925: LJ. Stojanović, Stari srpski zapisi i natpisi 5, Sremski Karlovci: Srpska manastirska štamparija.
  • Taranovski 2002: F. Taranovski, Istorija srpskog prava u Nemanjićkoj državi, Beograd: Lirika.
  • Tomović 1974: G. Tomović, Morfologija ćiriličkih natpisa na Balkanu, Beograd: Istorijski institut.
  • Tomović 1985: G. Tomović, „Nadgrobni natpis Jefrema Đurđa (Prilog poznavanju srednjovekovnog Valjeva“, Istraživanja 2 (1985) 75–80.
  • Tomović 2012: G. Tomović, „Žičko vlastelinstvo“, Naša prošlost 13 (2012) 9–52.
  • Uzelac 2008: A. Uzelac, „Ko je spalio Žiču?“, Braničevski glasnik 6 (2008) 1–13.
  • Uzelac 2009: A. Uzelac, „Kumani u srednjovekovnoj Srbiji“, Glasnik istorijskog arhiva Valjevo 43 (2009) 5–17.
  • Uzelac 2015: A. Uzelac, Pod senkom psa – Tatari i južnoslovenske zemlje u drugoj polovini XIII veka, Beograd: Utopija, ATC.
  • Uzelac 2018: A. Uzelac, Krstaši i Srbi (11–12. vek), Beograd: Utopija.
  • Cvetković 2005: B. Cvetković, „Ktitorski portreti“, Crkva Svetog Nikole u Staničenju, aut. M. Popović i dr., Beograd: Arheološki institut 2005, 79–111.
  • Čanak–Medić i dr. 2014: M. Čanak–Medić, D. Popović, D. Vojvodić, Manastir Žiča, Beograd: Republički zavod za zaštiti spomenika kulture.
  • Škrivanić 1974: G. Škrivanić, Putevi u srednjovekovnoj Srbiji, Beograd: Turistička štampa, Kultura.