KRALJICA JELENA U ULOZI SUPRUGE

Sveti kralj Milutin i njegovo doba: istorija, književnost, umetnost (2023) (str. 37-53)

AUTOR(I) / AUTHOR(S): Katarina Mitrović

E-ADRESA / E-MAIL: 

Download Full Pdf   

DOI: 10.46793/6008-065-5.037M

SAŽETAK / ABSTRACT:

Zadatak ovog rada je da osvetli privatni i porodični život kraljice Jelene (oko 1250–1314), posebno njene odnose sa suprugom kraljem Urošem (1243–1276). Izvornu podlogu čine njihova žitija iz pera arhiepiskopa Danila Drugog, Jelenino pismo–zakletva upućeno dubrovačkom arhiepiskopu, knezu i opštini, kao i činjenica da je kraljica ktitorka manastira Gradac. Podaci iz žitija protivreče pismu–zakletvi, dok okolnosti u kojima je Gradac podignut bacaju novo svetlo na odnose u kraljevskoj porodici. Tumačenju izvornih vesti pristupili smo i iz ugla dubinske psihologije i transakcione analize kao teorije o razvoju ponašanja. Rezultat predstavlja uslovna rekonstrukcija Jeleninog lika u ulozi supruge.

KLJUČNE REČI / KEYWORDS:

kraljica Jelena, kralj Uroš I, kralj Dragutin, arhiepiskop Danilo II, Gradac, Dubrovčani

LITERATURA / REFERENCES:

  • Aleksić 2015: V. Aleksić, „Kraljica Jelena i srpski vladarski pomenici”, Jelena – kraljica, monahinja, svetiteljka. Tematski zbornik radova posvećenih kraljici Jeleni, ur. K. Mitrović, Brvenik: Manastir Gradac, 31–37.
  • Antonović 2003: M. Antonović, Grad i župa u Zetskom primorju i se-ernoj Albaniji u XIV i XV veku, Beograd: Istorijski institut.
  • Arhiepiskop Danilo II 1991: Arhiepiskop Danilo II i njegovo doba. Međunarodni naučni skup povodom 650 godina od smrti, decembar 1987, ur. V. Đurić, Beograd: SANU.
  • Blagojević 2004: M. Blagojević, „Srpske udeone kneževine”, Nemanjići i Lazarevići i srpska srednjovekovna državnost, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
  • Bojović 2015: D. Bojović, „Teologija ljubavi u Žitiju kraljice Jelene”, Jelena – kraljica, monahinja, svetiteljka, 139–146.
  • Braun 2012: P. Braun, Telo i društvo. Muškarci, žene i seksualno odricanje u ranom hrišćanstvu, Beograd: Clio.
  • Bubalo 2016: Đ. Bubalo, Srpska zemlja i pomorska u doba vladavine Nemanjića. Knjiga 1 Od sabora u Rasu do Sabora u Deževu, Beograd: Filip Višnjić.
  • Bubalo 2020: Đ. Bubalo, „Još jednom o godini smrti kralja Stefana Pr- vovenčanog”, Stefan Prvovenčani i njegovo doba, ur. I. Komatina, Beograd: Istorijski institut, 99–118.
  • Vojvodić 2005: D. Vojvodić, Zidno slikarstvo crkve Svetog Ahilija u Arilju, Beograd: Stubovi kulture.
  • Danilo II 2008: Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih. Službe, prir. G. Mak Danijel, D. Petrović, Beograd: Prosveta.
  • Dojčinović 2015: D. Dojčinović, „Hagiografičnost Žitija kraljice Jelene”, Jelena – kraljica, monahinja, svetiteljka, 151–166.
  • Domentijan 2012: Domentijan, Žitije Svetoga Save, Deset vekova srpske književnosti, knj. 2, Novi Sad: Izdavači centar Matice srpske, 69–189.
  • Živković 2021: V. Živković, Srpski kraljevi Dragutin i Milutin. Problem nasleđa srpskog prestola krajem 13. i početkom 14. veka, Niš: Centar za crkvene studije; Vranje: Prepodobni Justin Ćelijski i Vranjski.
  • Zagarčanin 2015: M. Zagarčanin, „Manastir Ratac i kraljica Jelena”, Jelena – kraljica, monahinja, svetiteljka, 85–115.
  • Zbornik 2011: Zbornik srednjovekovnih ćiriličkih povelja i pisama Srbije, Bosne i Dubrovnika, knj. 1 (1186–1321), prir. V. Mošin, S. Ćirković, D. Sindik, Beograd: Istorijski institut.
  • Ječmenica 2018: D. Ječmenica, Nemanjići drugog reda, Beograd: Univerzitet u Beogradu Filozofski fakultet.
  • Jović 2015: R. Jović, „Kraljica Jelena: svetiteljstvo Istoka i Zapada”, Jelena – kraljica, monahinja, svetiteljka, 171–182.
  • Juhas Georgievska 2013: LJ. Juhas Georgievska, „Žitije kraljice Jelene od arhiepiskopa Danila II”, Seminar srpskog jezika, književnosti i kulture. Predavanja 2, Beograd: Međunarodni slavistički centar, 27–40.
  • Kandić 2017: O. Kandić, „Osnivanje i istorija”, Manastir Gradac, Brvenik: Manastir Gradac, 5–43.
  • Komatina 201): I. Komatina, Ana Dandolo – prva srpska kraljica?, Zbornik Matice srpske za istoriju 89 (2014) 7–22.
  • Komatina 2021: I. Komatina, O vremenu napada kralja Uroša I na Mačvu i njegovom zarobljavanju, Zbornik radova Vizantološkog instituta 58 (2021) 73–96.
  • Komatina 2021: I. Komatina, Kralj Stefan Uroš I Veliki i njegov vek, Beograd: Istorijski institut.
  • Koprivica 2015: M. Koprivica, „Država kraljice Jelene”, Jelena – kraljica, monahinja, svetiteljka, 13–26.
  • Mak Danijel 1984: G. Mak Danijel, Prilozi za istoriju „Života kraljeva i arhiepiskopa srpskih” od Danila II, Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor 46 (1984) 42–52.
  • Mak Danijel 1991: G. Mak Danijel, „Genezis i sastavljanje Danilovog zbornika”, Arhiepiskop Danilo II i njegovo doba, 217–224.
  • Mitrović 2015: K. Mitrović, „Kraljica Jelena i benediktinske tradicije u Primorju”, Jelena – kraljica, monahinja, svetiteljka, 65–81.
  • Mitrović 2022: K. Mitrović, Kraljica Jelena i Sinajska gora, Crkvene studije 19 (2022) 89–95.
  • Popović 1999–2000: D. Popović, Kult kralja Dragutina – monaha Teoktista, Zbornik radova Vizantološkog instituta 38 (1999–2000) 309–326.
  • Popović 2010: M. Popović, Srpska kraljica Jelena između rimokatoličanstva i pravoslavlja, Beograd: PBF Institut za teološka istraživanja.
  • Popović 2015: M. Popović, „Novi osvrt na datovanje pisma–zakletve kraljice Jelene dubrovačkom arhiepiskopu, knezu i opštini”, Jelena – kraljica, monahinja, svetiteljka, 53–60.
  • Porčić 2021: N. Porčić, Marija, sestra srpske kraljice Jelene, Istorijski časopis 70 (2021) 31–68.
  • Stefan Prvovenčani 2012: Stefan Prvovenčani, Žitije Svetoga Simeona, Deset vekova srpske književnosti, knj. 2, 39–67.
  • Stojkovski 2015: B. Stojkovski, „Kraljica Jelena i Ugarska”, Jelena – kraljica, monahinja, svetiteljka, 41–48.
  • Teodosije 2012: Teodosije, Žitije Svetoga Save, Deset vekova srpske književnosti, knj. 2, 191–306.
  • Todić2006–2007: B. Todić, Sopoćani i Gradac. Uzajamnost funerarnih programa dve crkve, Zograf 31 (2006–2007) 59–77.
  • Todić 2018: B. Todić, Kult gradačke ktitorke kraljice i monahinje Jelene, Saopštenja 50 (2018) 33–50.
  • Tomin 2014: Srpska kraljica Jelena: vladarka i monahinja, Novi Sad: Platoneum.
  • Trifunović, Vitić 1999: Đ. Trifunović, Z. Vitić, Žitije kralja Dragutina, u monaštvu Teoktista. Prilog poznavanju rukopisnog nasleđa arhiepiskopa Danila II, Zbornik Matice srpske za književnost i jezik 47 (1999) 117–141.
  • Ćirković 1998: S. Ćirković, Kralj Stefan Dragutin, Račanski zbornik 3 (1998) 11–20.
  • Uzelac 2021: A. Uzelac, „Marija de Kajo, sestra kraljice Jelene”, Između Podunavlja i Sredozemlja. Tematski zbornik posvećen prof. dr Siniši Mišiću povodom njegovog 60. rođendana, ur. K. Mitrović, A. Uzelac, Niš: Centar za crkvene studije; Požarevac: Narodni muzej, 187–206.
  • Cvetković, Gavrić 2015: B. Cvetković, G. Gavrić, „Kraljica Jelena i franjevci”, Jelena – kraljica, monahinja, svetiteljka, 119–135.
  • Bern 2019: E. Bern, Transakciona analiza u psihoterapiji: priručnik principa transakcione analize, Beograd: Kosmos izdavaštvo: Podgorica: Nova knjiga.
  • Bojanović 1985: R. Bojanović, Autentična i neautentična ličnost, Beograd: Prosveta.
  • Gulding 2007: M. M. Gulding, R. L. Gulding, Promeniti život. Terapija novom odlukom, Novi Sad: Psihopolis institut.
  • McDaniel 1982–1983: G. McDaniel, On Hungarian–Serbian Relations in the Thirteenth Century: John Angelos and Queen Jelena, Ungarn–Jahrbuck 12 (1982–1983) 43–50.
  • Nastović 2015: I. Nastović, Uvod u dubinsku psihologiju, Novi Sad: Prometej; Beograd: Centar dr Ivan Nastović.
  • Panou 2020: E. Panou, The Cult of St Anna in Byzantium, London – New York: Centre for Byzantine, Ottoman and Modern Greek Studies, University of Birmingham – Routledge.
  • Porčić 2021: N. Porčić, Documents of Mary of Cayeux Concerning Grants to the Abbey of Dommartin and an Agreement with the King of England, Inicijal. Časopis za srednjovekovne studije 9 (2021) 181 – 208.
  • Rozenvajn, Kristijani 2019: B. H. Rozenvajn, R. Kristijani, Šta je istorija emocija?, Novi Sad: Mediterran Publishing.
  • Van Tricht 2020: F. Van Tricht, Latin Emperors and Serbian Queens: Anna and Helena. Genealogical and Geopolitical Explorations in the Post–1204 Byzantine World, Frankokratia 1 (2020) 1–52.