Zavisnosložene klauze sa značenjem eksceptivnosti u administrativno-pravnom stilu srpskoga jezika 19. veka

Uzdanica XXI II (2024) (str. 39-48)

AUTOR(I) / AUTHOR(S): Jelena M. Pavlović Jovanović:

Download Full Pdf   

DOI: 10.46793/Uzdanica21.2.039PJ

SAŽETAK / ABSTRACT:

Cilj rada jeste ispitivanje statusa zavisnih rečenica sa značenjem eksceptivnosti u administrativno-pravnom stilu srpskoga jezika u 19. veku. Značenje eksceptivnosti u okviru kategorije zavisnosloženih rečenica razvija se kao produkt novijeg razvoja jezika, najviše u 20. veku, te dosad nije bilo istraživanja statusa ove kategorije kako u 19. veku, tako i u administrativnom stilu 20. veka. Za korpus su korišćeni zakonski tekstovi doneti tokom 19. veka. Ekscerpirani primeri analizirani su kombinacijom semantičko-sintaksičke, istorijskojezičke i funkcionalnostilske metode. Utvrdili smo da zavisne rečenice s eksceptivnim značenjem predstavljaju najmanje brojnu grupu zavisnih rečenica u administrativno-pravnom stilu 19. veka. Ovo značenje izražava se veznicima osim/osem ako, sem ako, osim kad, osim gde, samo što i krom(j)e kad. Veznik krom(j)e kad sreće se u predstandardnom periodu i predstavlja jedini hibridni veznik, sa kombinacijom elementa iz narodnog i slavenosrpskog/ruskoslovenskog jezika. Za predstandardni period za većinu veznika može se reći da su u procesu formiranja. Najčešće se javlja veznik osim ako, koji u normativnopravnom kodu služi da kodira izuzetak u okviru matrice pravilo–izuzetak.

KLJUČNE REČI / KEYWORDS:

19. vek, administrativno-pravni stil, zavisne rečenice, eksceptivne rečenice.

LITERATURA / REFERENCES:

IZVORI 
  • Zbornik (1840): Sbornikъ zakonâ i uredbâ i, uredbenы` ukaza, izdanы` u Knяžestvu srbskomъ odъ vremena obnarodovanogъ Ustavazemalьskogъ (13. Fevr. 1839. do Aprl. mes. 1840) I., pečatano u Knьigopečatnьi Knяževstva srbskogъ, u Beogradu, http://digital.bms.rs/ebiblioteka/publications/view/4103.
  • Zbornik (1845): Sbornikъ zakonâ i uredbâ i, uredbenы’ ukaza, izdanы’ u Knяžestvu srbskomъ, odъ Aprila 1840. do konca Dekmvra 1844. G. II. častь, pečatano u Knьigopečatnьi Knяževstva srbskogъ, u Beogradu, http://digital.bms.rs/ebiblioteka/publications/view/4104.
  • Zbornik (1847): Sbornikъ zakonâ i uredbâ, i uredbenы̓ ukaza, izdanы’ u Knяžestvu srbskomъ, odъ 1ogъ Яnuara 1845 do konca Dekemvra 1846 (sъ pribavlenієmъ neki starіi). III, pečatano u Knьigopečatnьi Knяževstva srbskogъ u Beogradu, http://digital.bms.rs/ebiblioteka/publications/view/4113.
  • Stenografske beleške (1899): Stenografske beleške o sednicama Narodne skupštine Kraljevine Srbije za 1898. godinu, Beograd: Državna štamparija.
  • Ustav (1835): Ustavъ Knяževstva Serbіe izdanъ i zakletvomъ potvrđenъ o Sretenskoй skupštini 1835 god., U Kraguєvcu, U Knяžesko-Srbskoй Tipografіi.
  • Ustav (1838): Ustavъ Knяževstva Serbіe (Sultanskiй Hatišerifъ istekšiй okolo polovine Ševala 1254 (odъ 10/12 do 12/24 Dekemvriя 1838) sodržavaюćiй Ustavъ, darovanый Nѣgovыmъ Vыsočestvomъ žitelьima Nѣgove provinciє Serbiє, Moєmu Veziru, Юsufъ-Muhlisъ-Paši (da bы onъ bыo proslavlѣnъ!) i Knяzu Naroda Serbskogъ Milošu Obrenoviću (da bы nѣgovъ konacъ bыo щastlьivъ!), Beograd: Knjažesko srpska knjigopečatnja.
  • Ustav (1869): Ustav Knjaževstva Srbije proglašen na Petrov-dan na Velikoj Narodnoj Skupštini držanoj u Kragujevcu o Duhovima 1869, Beograd: Državna štamparija.
  • Ustav (1888): Ustav Kraljevine Srbije proglašen 22 decembra 1888. god. na Velikoj Narodnoj skupštini držanoj u Beogradu meseca decembra 1888. god., Beograd: Kraljevska srpska državna štamparija.
  • Ustav (1901): Ustav Kraljevine Srbije, Beograd: Državna štamparija Kraljevine Srbije.
LITERATURA
  • Bjelaković, Cvetković Teofilović, Milanović (2017): I. Bjelaković, I. Cvetković Teofilović, A. Milanović, Rečnik slavenosrpskog jezika (ogledna sveska), Novi Sad: Matica srpska. 
  • Đurkin (2018): V. Đurkin, Složeni zavisni veznici u srpskom jeziku (i njihova funkcionalnostilska distribucija), Beograd: Jasen.
  • Đurkin (2023): V. Đurkin, Sistem složenih veznika u Vukovom jeziku, Srpski jezik, HHVIII/1–2, Beograd: Naučno društvo za negovanje i proučavanje srpskog jezika, 117–136.
  • Grikcat (1994): I. Grickat, Iz istorije stabilizacije književnog jezika kod Srba – posle Vukove i Daničićeve pobede, Južnoslovenski filolog, 50, Beograd: Institut za srpski jezik SANU, 5–31.
  • Ivić (2014): P. Ivić, Pregled istorije srpskog jezika, Novi Sad – Sremski Karlovci: Izdavačka knjižarnica Zorana Stojanovića.
  • Janićijević (2015): M. Janićijević, Diskurs zakonskih akata na srpskom i engleskom jeziku: razvojno-uporedni pristup, Beograd: Jasen.
  • Kovačević (1998): M. Kovačević, Sintaksa složene rečenice u srpskom jeziku, Beograd, Srbinje: Raška škola, Srpsko prosvjetno i kulturno društvo Prosvjeta.
  • Luković (1994): M. Luković, Razvoj srpskoga pravnog stila, prilog istoriji jezika i prava u Srbiji, Beograd: Službeni glasnik.
  • Nikolić (2014): M. Nikolić, Kategorija stepena u srpskom jeziku (složena rečenica), Beograd: Institut za srpski jezik SANU.
  • Ristić (1998): S. Ristić, Partikula samo u svetlu teorije integralnog opisa jezika, Naučni sastanak slavista u Vukove dane, 27/2, Beograd: Međunarodni slavistički centar, 229–238.
  • Stevanović (1989): M. Stevanović, Savremeni srpskohrvatski jezik (gramatički sistemi i književnojezička norma), II, Sintaksa, Beograd: Naučna knjiga.
  • Visković (1989): N. Visković, Jezik prava, Zagreb: Naprijed.