SOCIJALNO STANOVANJE U URBANISTIČKOM PLANIRANJU I POLITIKAMA URBANOG RAZVOJA U SRBIJI

Urbanizam i održivi razvoj (2025) [pp. 7-16]

AUTHOR(S) / AUTOR(I): Zlata Vuksanović-Macura, Sónia Alves

Download Full Pdf   

DOI: 10.46793/Urbanizam25.007VM

ABSTRACT / SAŽETAK:

Post-socijalističku tranziciju u Srbiji pratila je opsežna liberalizacija urbanističkog planiranja, uz izostanak koherentne politike koja bi osigurala ostvarivanje javnog interesa u urbanom razvoju. Ovome je prethodila masovna privatizacija stambenog fonda, kojom je stanovanje prešlo iz sfere javnog interesa u domen lične brige i inicijative. Sve to je doveo do velike stambene potražnje, ali i do izraženih stambenih potreba. Nedostatak pristupačnih stanova postao je prepoznatljiv urbani fenomen i jedno od ključnih pitanja u mnogim gradovima Srbije. U prvim godinama liberalizacije postojali su pokušaji da se u urbanističkom planiranju socijalno stanovanje uvede kao poseban vid u okviru generalne namene stanovanja, ali taj trend nije dugo opstao. U skorije vreme, pojedini gradovi razvili su i usvojili strategije razvoja urbanog područja, sa fokusom na lokalizaciju ciljeva održivog razvoja Ujedinjenih nacija, posebno cilja usmerenog na stvaranje održivih gradova i zajednica, uključujući i pristup adekvatnom, bezbednom i pristupačnom stanovanju i osnovnim uslugama. Ovaj rad će analizirati u kojoj meri nove generacije urbanističkih planova i strategije lokalnog urbanog razvoja pružaju strateški i planerski osnov za obezbeđivanje socijalnog stanovanja u Srbiji.

KEYWORDS / KLJUČNE REČI:

socijalno stanovanje; urbanističko planiranje; prostorna pravda; urbana politika; Srbija

REFERENCES / LITERATURA:

  • Alves, S. (2019). Nuancing the international debate on social mix: Evidence from Copenhagen. Housing Studies, 37(7), 1174–1197. https://doi.org/10.1080/02673037.2018.1556785
  • Alves, S., Andersen, H. T., Keunen, E, and Vuksanović-Macura, Z. (Eds) (2025). Social housing opportunities and challenges. Perspectives from Denmark, Germany, Portugal and Serbia. ARL
  • Alves, S., Azevedo, A., Allegra, M., Leite, F., Calor, I., and Ferreira, P.M. (2025). The Portuguese Report. In Social housing opportunities and challenges. Perspectives from Denmark, Germany, Portugal and Serbia. ARL
  • Andersen, H. T. (2012). “The solidity of urban socio-spatial structures.” In Residential Segregation in Comparative Perspective: Making Sense of Contextual Diversity, edited by T. Maloutas, and K. Fujita, 177–196. Copenhagen: Ashgate.
  • Andersen, T., Skovgaard Nielsen, R., Nordberg,L.W., Buch, S., Andersen, A.J. (2025). The Danish Report. In Social housing opportunities and challenges. Perspectives from Denmark, Germany, Portugal and Serbia. ARL
  • Aruri, N., De Flander, K., & Brück, A. (2024). Critical Mapping for Municipalist Mobilization. Housing struggles in Belgrade, Berlin, Barcelona. Berlin Universities Publishing.
  • Blackwell, T., Bengtsson, B. (2023). The resilience of social rental housing in the United Kingdom, Sweden and Denmark. How institutions matter. Housing Studies,38(2), 269–289. https://doi.org/10.1080/02673037.2021.1879996
  • Cotella, G., & Rivolin, U.J., (2019). The Europeanisation of territorial governance and spatial planning: a tool for analysis. In ESPON Scientific report-Building the next generation of research on territorial development (pp. 50-56). ESPON EGTC.
  • Eurostat (2024a). European Union Statistics on Income and Living Conditions Survey – Housing cost overburden rate by age, sex and poverty status. https://doi.org/10.2908/ILC_LVHO07A
  • Hackett, P. (2019). The housing crisis in London, Berlin and other German cities: A British-German dialogue. Available at: https://www.thinkhouse.org.uk/site/assets/files/1951/tackling-the-housing-crisis-in-our-cities-a-british-german-dialogue.pdf
  • Housing Europe. (2023). The State of Housing in Europe. https://www.stateofhousing.eu/#p=1
  • Howlett, M. ( 2009). Governance Modes, Policy Regimes and Operational Plans: A MultiLevel Nested Model of Policy Instrument Choice and Policy Design. Policy Sciences,42, 73–89. https://doi.org/10.1007/s11077-009-9079-1
  • Graovac, A. (2024). Promena javnog interesa u kulturi planiranja u Srbiji na nivou generalnog urbanističkog plana. Doktorska disertacija. Univerzitet u Beogradu – Arhitektonski fakultet
  • Gurran, N., Bramley, G. (2017). Developing Regional and Local Housing Strategies. In: Urban Planning and the Housing Market (pp 293–336). Palgrave Macmillan, London. https://doi.org/10.1057/978-1-137-46403-3_10
  • Kemeny, J. (1992). Housing and Social Theory. London: Routledge
  • Keunen, , Hartmann, J., Burkhardt, A., Ley, A. (2025). The German Report. In Social housing opportunities and challenges. Perspectives from Denmark, Germany, Portugal and Serbia. ARL
  • Macura, V., Stojkov, B., Cvejić, J., Ciganović Đorđević, J., Mihaljević, V., Ferenčak, M., Kurtović-Folić, N., Stojanović, B., Vuksanović-Macura, Z., Milanović, D., Milašinović Marić, D. (2019). Urbanističke inovacije iz Generalnog plana 2003: čuvanje identiteta Beograda, Arhitektura i urbanizam, 49, 40–59; doi: 10.5937/a-u0-23981
  • Ministarstvo prostora (2022). Generalni urbanistički plan Beograda 2041: primedbe. Preuzeto sa: https://ministarstvoprostora.org/generalni-urbanisticki-plan-beograda-2041-primedbe/
  • Program Evropske unije za razvoj (EUPOR+) (2025). Teritorijalne strategije. Preuzeto sa https://www.euproplus.org.rs/biblioteka/teritorijalne-strategije-biblioteka
  • Republički zavod za statistiku (RSZ). (1991). Stanovi za stalno stanovanje po vrsti, broju i površini nastanjenih stanova i svojini. Preuzeto sa https://publikacije.stat.gov.rs/G1991/Pdf/G19914002.pdf
  • Republički zavod za statistiku (RSZ). (2023). Stanovi prema gustini nastanjenosti, svojini i osnovu po kojem domaćinstvo koristi stan. Podaci po opštinama i gradovima. Preuzeto sa https://publikacije.stat.gov.rs/G2023/Pdf/G20234007.pdf
  • Timotijević, J., & Ćurčić, D. (2020). U Jabučkom ritu je 2015. godine, završeno i useljeno 42 stambene jedinice u okviru programa socijalnog stanovanja. Preuzeto sa: https://ministarstvoprostora.org/u-jabucki-rit-ne-stizu-novine-kako-se-proizvode-prostorne-nejednakosti-i-stambena-seregacija/
  • Vuksanović-Macura, Z., Gvozdić, M., Macura, V. (2020). Continuous Planning: Innovations from Practice in Stavanger (Norway) and Belgrade (Serbia), Planning Treory and Practice 21(5), 727-747; https://doi.org/10.1080/14649357.2020.1849776
  • Vuksanović-Macura, Z., & Jevtić, A. (2024). Uloga urbanističkih planova u obezbeđivanju socijalnog stanovanja u Srbiji. U J. Aleksandra (ur.), Naučno-stručna konferencija sa međunarodnim učešćem „Urbanizam i održivi razvoj“ (str. 217–223). Novi Pazar, Srbija, Udruženje urbanista Srbije i Republički geodetski zavod, 9–11.05.2024. Beograd: Udruženje urbanista Srbije. ISBN 978-86-84275-49-5, https://doi.org/10.46793/Urbanizam24.217VM
  • Vuksanović-Macura, Z., Jelić, B., Filipović, M., Doljak, D. (2025). The Serbian Report. In Social housing opportunities and challenges. Perspectives from Denmark, Germany, Portugal and Serbia. ARL
  • Vuksanović-Macura, Z. Šunderić, Ž. (2025). Put ka inkluzivnim zajednicama. Naučene lekcije i primeri dobre prakse iz programa Podrška Evropske unije socijalnom stanovanju i aktivnoj inkluziji. Beograd: Kancelarija Ujedinjenih nacija za projektne usluge (UNOPS).
  • Whitehead, C., & Scanlon, K. J. (2007). Social housing in Europe. London School of Economics and Political Science.
URBANISTIČKI PLANOVI I LOKALNE STRATEGIJE
  • Generalni plan Beograda 2021. Sl. list grada Beograda, 27/2003.
  • Generalni urbanistički plan Beograda. Sl. list grada Beograda, 11/2016.
  • Generalni urbanistički plan Beograda 2041. Nacrt. Preuzeto sa: https://www.urbel.com/srp/javni-uvidi/2977/detaljnije/w/0/rani-javni-uvid-u-generalni-urbanisticki-plan-beograda-2041/
  • Generalni urbanistički plan Niša 2010 – 2025. Sl. list grada Niša, 43/2011.
  • Generalni urbanistički plan „Kragujevac 2030“. Sl. list grada Kragujevca, 24/2023.
  • Beograd 2030. Preuzeto sa: https://bgd2030.rs/
  • Strategija razvoja urbanog područja grada Bora. Sl. list grada Bora, 9/2024.
  • Strategija razvoja urbanog područja grada Užica i opština Bajina Bašta, Čajetina, Priboj i Požega. Sl. list grada Užica, 9/2024.
  • Strategija razvoja urbanog područja grada Niša i Opština Svrljig, Merošina i Gadžin Han. Sl. list grada Niša, 42/2024.
  • Strategija razvoja urbanog područja grada Pirota i Opština Babušnica, Dimitrovgrad i Bela Palanka. Sl. list grada Niša, 34/2024.
  • Strategija razvoja urbanog područja grada Zaječara i opština Knjaževac, Sokobanja i Boljevac. Sl. list grada Zaječara, 20/2024.
  • Strategija razvoja urbanog područja grada Kragujevca i opština Aranđelovac, Batočina, Knić, Lapovo, Rača i Topola. Sl. list grada Kragujevca, 20/2024.
  • Strategija razvoja urbanog područja grada Smedereva. Sl. list grada Smedereva, 5/2024.
  • Strategija razvoja urbanog područja grada Loznice. Sl. list grada Loznice, 6/2024.
  • Strategija razvoja urbanog područja grada Novog Pazara. Sl. list grada Novog Pazara, 13/2024.
  • Strategija razvoja urbanog područja grada Šapca. Sl. list grada Šapca i opština: Bogatić, Vladimirci i Koceljeva, 6/2024.
  • Strategija razvoja urbanog područja grada Leskovca. Sl. glasnik Grada Leskovca, 17/2024.
  • Strategija razvoja urbanog područja grada Kruševca. Sl. list grada Kruševca, 7/2024.