Usklađivanje pravnog sistema Srbije sa standardima Evropske unije (2025) (371-392. str.)
AUTOR(I) / AUTHOR(S):Vladimir Šebek 
Download Full Pdf 
DOI: 10.46793/UPSSXIII.371S
SAŽETAK / ABSTRACT:
Dokumentovanje seksualnog nasilja zahteva visoko standardizovane i etički utemeljene procedure forenzičkog prikupljanja dokaza. Forenzički setovi razvijeni za ovu svrhu predstavljaju osnovu uspešnog medicinskog i pravnog odgovora, obezbeđujući očuvanje bioloških tragova i smanjenje sekundarne viktimizacije žrtava. Ovaj rad analizira standardne forenzičke setove – Sexual Assault Evidence Kit (SAEK), koji je osnovni forenzički komplet koji obezbeđuje standardizovan pristup prikupljanju, fiksiranju i čuvanju dokaza o seksualnom nasilju, i služi kao polazište za sve druge tipove specijalizovanih forenzičkih setova, Drug-Facilitated Sexual Assault (DFSA) kit, namenjen za dokumentovanje farmakološkog aspekta nasilja, i Basic kit, koji je prilagođen humanitarnim i kriznim uslovima. Pored toga, posebna pažnja posvećena je specijalizovanim setovima: PedSAK (za maloletne žrtve), SVIK (integrisani set sa istražnim procedurama), RECK (priručni set za hitne intervencije), military/conflict kits (za ratne zone i izbegličke kampove), kao i kontroverznim self-collected kitovima.
Empirijska istraživanja pokazuju da sistematska upotreba ovih setova povećava verovatnoću otkrivanja i procesuiranja počinilaca, a posebno doprinosi identifikaciji serijskih prestupnika. Analiza ukazuje na pravne i logističke izazove u vezi sa lancem čuvanja dokaza, ograničenim resursima i bezbednošću osoblja, te naglašava važnost međunarodnih smernica (WHO, UNFPA, UNHCR) u usklađivanju prakse. Rad daje komparativni pregled razvoja i primene setova, nudeći sveobuhvatan uvid u njihovu ulogu u prevenciji i procesuiranju seksualnog nasilja.
KLJUČNE REČI / KEYWORDS:
Forenzički setovi za seksualne delikte; seksualno nasilje; kriminalistička istraga; psihološki osetljiv (trauma-informed) pristup; kriminalistika.
PROJEKAT / ACKNOWLEDGEMENT:
Rad je rezultat istraživanja na projektu Pravnog fakulteta Univerziteta u Kragujevcu: „Usklađivanje pravnog sistema Srbije sa standardima Evropske unije”, koji se finansira iz sredstava Fakulteta.
LITERATURA / REFERENCES:
- Adams, J. A., Kaplan, R. A., Starling, S. P., Mehta, N. H., Finkel, M. A., Botash, A. S., … & Shapiro, R. A., Guidelines for medical care of children who may have been sexually abused, Journal of Pediatric and Adolescent Gynecology, no. 31(3)/2018.
- Bazinet, M., Larose, J., Data driven optimization of sexual assault case processing. Forensic Science International, Synergy, no. 2/2020.
- Busardò, F. P., Drug-facilitated sexual assaults (DFSA), European Review, 2019.
- Vujičić, N., Seksualno nasilje – krivičnopravni i viktimološki aspekti, Temida, br. 19(2)/2016.
- Equitas, A., At-home rape kits: Risks and limitations, Washington, DC: Aequitas, 2022.
- Equitas. A., At-home rape kits: Risks and limitations, Washington, DC, 2020.
- DEA, Drug Facilitated Sexual Assault, 2018.
- Du Mont, J., White, D., The uses and impacts of medico-legal evidence in sexual assault cases: A global review, World Health Organization, 2007.
- Juhascik, A., Gaensslen, R. E., Estimate of the Incidence of Drug-Facilitated Sexual Assault in the U.S., Final Report, Office of Justice Programs, 2005, pp. 25-41. https://www.ojp.gov/pdffiles1/nij/grants/212000.pdf
- Kaur, R., Singh, R., & Kumar, P., Medico-legal evidence collection in child sexual assault cases: Challenges and recommendations, Egyptian Journal of Forensic Sciences, 11(1), 2021, https://doi.org/10.1186/s41935-021-00212-0
- Kazimer, J., The Rape Investigator’s Handbook, Regis University Student Publications (comprehensive collection), 2016.
- Kayser, M., & de Knijff, P., Improving human forensics through advances in genetics, genomics and molecular biology, Nature Reviews Genetics, 12(3), 2011, https://doi.org/10.1038/nrg2952.
- Koss, M. P., White, J. W., & Lopez, E., Victim advocacy and healthcare response to sexual violence, Journal of Interpersonal Violence, no. 29(13)/2014.
- Campbell, R., The psychological impact of rape victims’ experiences with the legal, medical, and mental health systems, American Psychologist, no. 63(8)/2008, pp. 702–717. https://doi.org/10.1037/0003-066X.63.8.702;
- Campbell, R., Fehler-Cabral, G., Bybee, D., Shaw, J., Karim, N., The Detroit Sexual Assault Kit (SAK) Action Research Project, National Institute of Justice, 2015.
- Campbell, R., Greeson, M. R., Fehler-Cabral, G., With care and compassion: Adolescent sexual assault victims’ experiences in sexual assault nurse examiner programs, Journal of Forensic Nursing, no. 8(2)/2012.
- Casey, E., Toft, L., Swerdlin, L., Time since intercourse estimation in drug-facilitated sexual assault cases, Forensic Science International, no. 275/2017.
- Christian, C. W., Lavelle, J. M., De Jong, A. R., Loiselle, J., & Brenner, L. , Forensic evidence findings in prepubertal victims of sexual assault. Pediatrics, no. 106(1)/2000.
- LeBeau, M. A., Montgomery, M. A., Challenges in forensic toxicology of drug-facilitated sexual assault Therapeutic Drug Monitoring, no. 32(3)/2010.
- Lovell, R., Luminais, M., Flannery, D. J., Bell, R., Kyker, B., Describing the process and quantifying the outcomes of the Cuyahoga County sexual assault kit initiative, Journal of Criminal Justice, no. 57/2018.
- Lovett, J., Regan, L., Kelly, L., Sexual Assault Referral Centres: Developing good practice and maximising potentials, London: Home Office Research Study, 2004.
- Ludes, B., Ketterer, T., Bajanowski, T., et al., Guidelines for examination of victims of sexual assault and abuse. International Journal of Legal Medicine, no.132(3)/2018, pp. 691–702. https://doi.org/10.1007/s00414-017-1739-y;
- Modly, D., Selimić, M., Mršić, G., Metodika istraživanja silovanja, Kiseljak, 2018.
- National Sexual Violence Resource Center – NSVRC, Statistics at a glance, 2023, https://www.nsvrc.org/statistics/statistics-depth
- National Institute of Justice (NIJ), A National Protocol for Sexual Assault Medical Forensic Examinations, U.S. Department of Justice, 2008.
- National Institute of Justice, National best practices for sexual assault kits: A multidisciplinary approach, Washington, DC: U.S. Department of Justice, 2017.
- Organization for Security and Co-operation in Europe OSCE, Well-being and safety of women: Main findings from the OSCE-led survey on violence against women in Serbia, Belgrade, 2019.
- Pew Research Center, What the data says about crime in the U.S. Pew Research Center, 2024, https://www.pewresearch.org/short-reads/2024/04/24/what-the-data-says-about-crime-in-the-us/
- Peterson, J. L., & Sommers, I., The role and impact of forensic evidence in the criminal justice process, National Institute of Justice Journal, no. 265/2010.
- Rainy, B., Howard, R., Jones, L., Evaluation of rapid evidence kits in rural settings, Forensic Science International, no. 301/2019.
- RZS (Republički zavod za statistiku), statistika pravosuđa – punoletni učinioci krivičnih dela, 2023;
- Ristić, M., Krivično delo silovanja u pravu Republike Srbije, Letopis Pravnog fakulteta u Novom Sadu, br. 47(3)/2013.
- Simonović, B., Kriminalistika – treće izmenjeno i dopunjeno izdanje, Kragujevac, 2012.
- Skov, K., Stybe Johansen, S., Linnet, K., Klose Nielsen, M. K., Uncovering forensic evidence of drug-facilitated sexual assault: Toxicological findings from Eastern Denmark from2015–2022, Legal Medicine, Vol. 65, 2023, https://doi.org/10.1016/j.legalmed.2023.102325;
- Sexual Assault Kit Initiative (SAKI), Performance Metrics & Research, 2025, https://www.sakitta.org/metrics/;
- Singer, M., Lovell, R., Flannery, D., Cost Savings and Cost Effectiveness of the Cuyahoga County Sexual Assault Kit Task Force, Begun Center, Case Western Reserve University, 2016.
- Simonsen, K. W., Edvardsen, H. M., Thelander, G., & Ojanperä, I., Drug-facilitated sexual assault in the Nordic countries — a forensic review. Forensic Science International, no. 292/2018.
- Scott-Ham, M., Burton, F. C., Toxicological findings in cases of alleged drug-facilitated sexual assault in the United Kingdom over a three-year period, Journal of Clinical Forensic Medicine, no. 12(4)/2005.
- The United Nations Women, Gender-based violence and sexual violence in conflict. New York: UN, 2014.
- The United Nations Population Fund – UNFPA, Clinical management of rape survivors: Developing protocols for use with refugees and internally displaced persons, New York, 2019.
- The United Nations OHCHR, Rule-of-law tools for post-conflict states: Prosecution of sexual violence in conflict, Geneva: UN. 2015.
- UNFPA, Minimum Standards for Prevention and Response to Gender-Based Violence in Emergencies, New York: United Nations Population Fund, 2019.
- United Nations Office on Drugs and Crime, Violent offences, dostupno na: https://dataunodc.un.org/crime-violent-offences.
- FBI Uniform Crime Reporting Program, https://cde.ucr.cjis.gov/LATEST/webapp /#/pages/explorer/crime/crime-trend;
- Herlihy, J., Scragg, P., & Turner, S., Documenting sexual violence in conflict: Field protocols and ethical challenges, Journal of Forensic and Legal Medicine, no. 78/2021.
- Škulić, M., Kriminalistika, Beograd, 2022.
- Wells, W., Campbell, B., Franklin, C., Unsubmitted Sexual Assault Kits in Houston, TX: Case Characteristics, Forensic Testing Results, and the Investigation of CODIS Hits (NIJ Final Report No. 249812), U.S. Department of Justice, 2016.
- World Health Organization, Guidelines for medico-legal care for victims of sexual violence. Geneva: WHO, 2003, https://apps.who.int/iris/handle/10665/42788;
- World Health Organization, Global and regional estimates of violence against women: Prevalence and health effects, Geneva: WHO, 2013, https://apps.who.int/iris/handle/ 10665/85241;
- World population review – Rape Statistics by Country 2024, dostupno na: https://worldpopulationreview.com/country-rankings/rape-statistics-by-country;
- WHO, UNFPA, & UNHCR., Clinical Management of Rape and Intimate Partner Violence Survivors in Humanitarian Settings. Geneva: World Health Organization, 2020.
