Šumadijski anali 13 (2023) (str. 12-55)
AUTOR(I) / AUTHOR(S): Jelena Mikićević
E-ADRESA / E-MAIL:
DOI: 10.46793/SAnali19.13.012M
SAŽETAK / ABSTRACT:
Crkva Bogorodice Odigitrije, zadužbina velikog kaz- naca Jovana Dragoslava i njegove porodice, nalazila se u selu Mušutištu, desetak kilometara jugoistočno od Suve Reke u Metohiji. Sagrađena je početkom XIV veka, za vreme vladavine kralja Milutina, u peridu političkog i ekonomskog prosperiteta srpske države. Crkva je imala osnovu u vidu upisanog krsta, sa kupolom koja je počivala na četiri slobodna stuba. Živopis crkve je bio sačuvan u ostacima u istočnom i sevrozapadnom delu hrama. Ova crkva je bila najstarija sačuvana vlasteoska zadužbina u Srbiji. Crkva je porušena u junu 1999. godine od strane albanskih ekstremista.
KLJUČNE REČI / KEYWORDS:
crkva, Bogorodica Odigitrija, Mušutište, Priz- ren, vlastela, veliki kaznac, Jovan Dragoslav, kralj Milutin.
LITERATURA / REFERENCES:
- Arhiepiskop Danilo II, Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih, Beograd, 2008.
- Đ. Bošković, S. Nenadović, Gradac, Beograd,
- Đ. Bošković, Problem manastira Svetog Đorđa – “Gorga“ na Seravi, V-VI Starinar, Beograd, 1956.
- D. Bogdanović, V. J. Đurić, D. Medaković, Hilandar, Beograd,
- D. Bogdanović, Knjiga o Kosovu, Beograd,
- G. Babić, V. Korać, S. Đirković, Studenica, Beograd,
- G. Babić, Kraljeva crkva u Studenici, Beograd,
- N. Velimirović, Ohridski prolog, Beograd,
- Velmats, La peinture murale Byzantine à la fin du Moyen Age I, Paris, 1978.
- D. Vojvodić, Zidno slikarstvo crkva Svetog Ahilija u Arilju, Beograd,
- R. M. Grujić, Vlastelinstvo Svetoga Đorđa kod Skoplja od XI – XV veka, Glasnik skopskog naučnog društva I, Skoplje,
- R. M. Grujić, Kraljica Teodora, Mati cara Dušana, Glasnik skopskog naučnog društva II, Skoplje,
- C. Grozdanov, Prilozi proučavanju srednjevekovne umetnosti Ohrida, Zbornik likovnih umetnosti 2, Novi Sad,
- C. Grozdanov, Pojava i prodor portreta Klimenta Ohridskog u srednjovekovnoj umetnosti, Zbornik likovnih umetnosti 3, Novi Sad,
- C. Grozdanov, Portreti na svetitelite od Makedonija od IX – XVIII veka, Skopje,
- Grupa autora, Kosovo nekad i danas, Beograd,
- Grupa autora, Vizantijska umetnost početkom XIV veka, naučni skup Gračanica 1973, Beograd,
- Grupa autora, Zadužbine Kosova, Prizren – Beograd,1987.
- Grupa autora, Dečani i vizantijska umetnost sredinom XIV veka, Beograd, 1989.
- Grupa autora, Kosovsko – metohijski zbornik 1, Beograd,
- Grupa autora, Istorija srpskog naroda, Beograd,
- Grupa autora, Enciklopedija pravoslavlja, Beograd,
- S. Mišić, T. Subotić Golubović, Svetoarhanđelovska hrisovulja, Beograd, 2003.
- Grupa autpra, Martovski progon, Beograd,
- A. Deroko, Monumentalna i dekorativna arhitektura u Srbiji, Beograd,
- I. M. Đorđević, Dve molitve kralja Stefana Dečanskog pre bitke na Velbuždu i njihov odjek u umetnosti, Zbornik za likovne umetnosti 15, Novi Sad, 1979.
- I. M. Đorđević, Sveti Hristifor u srpskom zidnom slikarstvu srednjeg veka, Zograf 11, Beograd,
- I. M. Đorđević, Zidno slikarstvo srpske vlastele za vreme Nemanjića, Beograd,
- Ž. Đorđević, S. Pejić, Spomenička baština Kosova i Metohije, Beograd, 1999.
- I. M. Đorđević, Studije srpske srednjovekovne umetnosti, Beograd,
- V. Đurić, Najstariji živopis isposnice pustinožitelja Petra Koriškog, Zbornik radova vizantološkog instituta 5, Beograd,
- V. J. Đurić, Nepoznati spomenici srpskog srednjevekovnog slikarstva u Metohiji I, Starine Kosova i Metohije II – III, Priština,
- V. J. Đurić, Crkva Svete Sofije u Ohridu, Beograd,
- V. J. Đurić, Mozaička ikona Bogorodice Odigitrije iz manastira Hilandara, Zograf 1, Beograd,
- V. J. Đurić, Tri događaja u srpskoj državi XIV veka i njihov odjek u slikarstvu, Zbornik za likovne umetnosti 4, Novi Sad,
- V. J. Đurić, Vizantijske freske u Jugoslaviji, Beograd,
- V. J. Đurić, Posveta Nemanjinih zadužbina i vladarska ideologija, Studenica u crkvenom životu i istoriji srpskog naroda, Beograd,
- V. J. Đurić, S. Ćirković, V. Korać, Pećka patrijaršija, Beograd,
- V. J. Đurić, Sopoćani, Beograd
- V. J. Đurić, G. Babić Đorđević, Srpska umetnost u srednjem veku II, Beograd, 1997.
- V. Jagić, Opisi i izvodi iz nekoliko južno – slovenskih rukopisa, Starine, Jugoslovenska akademija znanosti i umetnosti IX, Zagreb,
- I. S. Jasterebov, Podaci za istoriju srpske crkve, Beograd,
- K. Jireček, Istorija Srba, Beograd,
- M. Kašanin, Đ. Bošković, P. Mijović, Žiča, Beograd,
- P. Dragić Kijuk, Catena mundi, Beograd,
- V. Korać, M. Šuput, Arhitektura vizantijskog sveta, Beograd,
- V. Korać, Spomenici monumentalne srpske arhitekture XIV veka u Povardarju, Beograd,
- P. Kostić, Crkveni život pravoslavnih Srba u Prizrenu i njegovoj okolini u XIX veku, Beograd, 1928.
- M. Laskaris, Vizantijske princeze u srednjevekovnoj Srbiji, Beograd,
- M. Marković, O ikonografiji svetih ratnika u istočnohrišćanskoj umetnosti i o predstavama ovih svetitelja u Dečanima, Zidno slikarstvo manastira Dečana, Beograd,
- V. Marković, Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjevekovnoj Srbiji, Gornji Milanovac,
- Marković, Umetnička delatnost Mihaila i Evtihija, sadašnja znanja, sporna pitanja i pravci budućih istraživanja, Zbornik narodnog muzeja 17, Beograd, 2004.
- M. Marković, Prilozi za istoriju Svetog Nikite kod Skoplja, Hilandarski zbornik 11, Beograd,
- P. Mijović, Prilozi proučavanja Gračanice, Zbornik narodnog muzeja 9 – 10, Beograd, 1979.
- P. Mijović, Umjetničko blago Crne Gore, Beograd,
- D. Milošević, Nakit od XII do XV veka iz zbirke Narodnog muzeja, Beograd, 1990.
- P. Miljković – Pepek, Deloto na zografite Mihailo i Eutihij, Skopje,
- S. Novaković, Vizantijski činovi i titule u srpskim zemljama XI – XV veka, Glas srpske kraljevske akademije LXXVIII, Beograd,
- S. M. Nenadović, Beleške sa pita po Kosovu, Muzeji 7, Beograd,
- D. Panić, G. Babić, Bogorodica Ljeviška, Beograd,
- V. Petković, Staro Nagoričino, Psača, Kalenić, Beograd,
- R. Petković, La peinture Serbe du moyen ȃge, II, Beograd, 1934.
- V. Petković, Pregleg crkvenih spomenika kroz povesnicu srpskog naroda, Beograd,
- S. Petković, Zidno slikarstvo na području Pećke patrijaršije, Novi Sad, 1965.
- J. S. Popović, Žitija svetih za februar, Beograd,
- J. S. Popović, Žitija svetih za maj, Beograd,
- J. S. Popović, Žitija svetih za jun, Beograd,
- J. S. Popović, Žitija svetih za juli, Beograd,
- J. S. Popović, Žitija svetih za septembar, Beograd,1976.
- J. S. Popović, Žitija svetih za novembar, Beograd,
- M. Purković, Popis crkava u staroj srpskoj državi, Skoplje,
- M. Al. Purković, Svetiteljski kultovi u staroj srpskoj državi, Bogoslovlje XIV, 2, Beograd,
- J. Radovanović, Neveste Hristove u živopisu Bogorodice Ljeviške u Prizrenu, Zbornik za likovne umetnosti 15, Novi Sad,
- S. Radojčić, Freske u Milutinovim zadužbinama, Umetnički pregled 7, Beograd,
- S. Radojčić, Staro srpsko slikarstvo, Beograd,
- S. Radojčić, Čudesna ozdravljenja i sveti lekari u starom srpskom slikarstvu, 700 godina medicine u Srba, Beograd,
- S. Radojčić, Zlato u srpskoj umetnosti XIII veka, Zograf 7, Beograd,
- S. Radojčić, Portreti srpskih vladara u srednjem veku, Beograd,
- G. Subotić, Crkva Svetog Dimitrija u Pećkoj patrijaršiji, Beograd,
- G. Subotić, Keramoplastički ukras, Istorija primenjene umetnosti kod Srba, Beograd,
- LJ. Stojanović, Stari srpski natpisi i zapisi I, Beograd, 1982.
- Ž. Tatić, Arhitektonski spomenici u Skopskoj Crnoj Gori, III Sv. Nikita, Glasnik skopskog naučnog društva 12, Skoplje,
- B. Todić, Gračanica,
- B. Todić, Staro Nagoričino, Beograd,
- B. Todić. Srpsko slikarstvo u doba kralja Milutina, Beograd,
- S. Ćurčić, Gračanica, Beograd – Priština
- Ćurčić, Dumbarton Oaks Papers, No 57, Symposium on Late Bzyantine Thessalonike, Washington, 2003.
- B. Ferjančić, Despoti u vizantiji i južnoslovenskim zemljama, Beograd,
Fotografije i crtež:
- Fotografije crkve Bogorodice Odigitrije u Mušutištu, koje je načinio pro- fesor dr Ivan M. Đorđrević, krajem osamdesetih godina 20. veka, preuzete su sa Akademije nauka i umetnosti u Beogradu.
- Fotografija crkve Bogorodice Odigitrije u Mušutištu nakon rušenja je preuzeta sa internet stranice: htt://sr.wikipedia.org/wiki/Slika:Musutiste_posle_rusenja.jpg.
- Crtež osnove crkve Bogorodice Odigitrije u Mušutištu je preuzet iz Repu- bličkog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Beogradu.
Spisak fotografija i crteža:
- Crkva Bogorodice Odigitrije u Mušutištu, crtež osnove crkve
- Crkva Bogorodice Odigitrije u Mušutištu, jugozapadna strana Ktitorski natpis
- Sveti Kliment, istočna strana potrbušja luka koji spaja severoistočni stubac sa istočnim zidom
- Sveti Teodor i Tiron Stratilat, severna strana zapadnog zida
- Sveti Pantelejmon, zapadna strana potrbušja luka koji spaja severzapa- dni stubac sa zapadnim zidom
- Crkva nakon rušenja