KOLEKTIVNI ASPEKT SLOBODE VEROISPOVESTI

Državno crkveno pravo (2023) (str. 5-43) 

AUTOR(I) / AUTHOR(S): Nenad Đurđević

E-ADRESA / E-MAIL: 

Download Full Pdf   

DOI: 10.46793/DCP23.005DJ

SAŽETAK / ABSTRACT:

Po svom značaju za najveći broj ljudi, sloboda veroispovesti je, i istorijski i u savremenom svetu, postala njihova univerzalna potreba i interes, i to sa karakteristikama koje omogućavaju i zahtevaju veće i određenije prisustvo prava negoli u slučaju pravnog tretmana slobode misli, savesti i uverenja, u koju i sama ulazi. Reč je o tzv. apsolutnom ljudskom pravu (pravu ličnosti), zbog koga se čovek ne može ne samo kažnjavati nego ni uznemiravati, uključujući i prisiljavanje da se otkrije veroispovest.

Sloboda veroispovesti je, pre svega, čovekova duhovna sfera, koja predstavlja njegov forum internum. Međutim, za razliku od slobode misli i savesti, sloboda veroispovesti ima i eksternu komponentu (forum externum), odnosno kolektivni aspekt, čija je suština u mogućnosti ispovedanja  vere u komunikaciji i zajednici sa drugim ljudima, javno i privatno, kroz vaninstitucionalne i institucionalne forme. Pri tom, za veliku većinu vernika je sloboda udruživanja sa drugima radi ispoljavanja vere, odnosno mogućnost da slobodno obrazuju sopstvenu versku zajednicu u zakonski priznatim formama, od istog značaja kao i pravo da se u opšte ima određena vera. Sloboda veroispovesti, kao individualno pravo, može biti poništena ukoliko nije dopunjena pravom verske grupe da izgradi infrastrukturu koja omogućava pojedincima potpuno uživanje te slobode i pravom da autonomiju u svojim unutrašnjim poslovima.

Kolektivni aspekt slobode veroispovesti često je u praksi povezan sa intervencijom države u korist neke, po pravilu, većinske, verske zajednice a na štetu manjinskih verskih zajednica, ili sa mešanjem države u unutrašnja organizaciona ili personalna pitanja verske zajednice. Mnogi od tih slučajeva su završila pred Evropskim sudom za ljudska prava, donošenjem odluke o kršenju slobode veroispovesti, često uz postojanje i kršenja zabrane diskriminacije ili slobode udruživanja. Evropski sud za ljudska prava je u svim tim slučajevima konstatovao da je takva pozicija države suprotna njenoj obavezi da se ponaša neutralno u odnosu na sve crkve i verske zajednice na svojoj teritoriji, sa stanovišta ostvarivanja kako individualnog tako i kolektivnog aspekta slobode veroispovesti.

Progon Ukrajinske pravoslavne crkve Moskovske patrijaršije i njenog sveštenstva od strane ukrajinske države i potpuno stajanje na stranu Ukrajinske pravoslavne crkve Kijevske patrijaršije, čiji smo svedoci poslednjih godina a naročito u 2023. godini, jasno pokazuje svu krhkost i politizaciju garancije kolektivnog aspekta slobode veroispovesti kada se ona sukobi sa državnim i geostrateškim interesima i politikama. Tu možemo dodati i skorašnja dešavanja oko donošenja Zakona o slobodi veroispovesti u Crnoj Gori i zaključenja Temeljnog ugovora između države Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve. Može se slobodno reći da ostvarivanje slobode veroispovesti, a naročito njenog kolektivnog aspekta, za određenu versku zajednicu/grupu u praksi, najčešće,  suštinski zavisti od njenog odnosa sa državnom vlašću na čijoj teritoriji deluje i modela odnosa država-verske zajednice koji se primenjuje u određenoj državi.

KLJUČNE REČI / KEYWORDS:

sloboda veroispovesti, kolektivni aspekt, diskriminacija, autonomija, ljudska prava.

LITERATURA / REFERENCES:

  • Avramović, S., Prikaz knjige Religion and Education in Europe – Development, Context and debates, ed. Robert Jackson et at., Anali Pravnog fakulteta u Beogradu, br. 1/2008.
  • Dragojlović, D., u: Demokratija i religija, ur. Bašić, G., Devetak, S., Beograd, 2003.
  • Durham, C., Freedom of religion or belief: Laws affecting the structuring of religious communities, ODIHR Background Paper 1999/4, www.osce.org/documents/ odihr/1999/09/1502_en.html
  • Durham, C., Perspectives on Religious Liberty: Comparative Framework, in Religious Human Rights in Global Perspective, 1-44 (van der Vyver, J. D. Witte, J. Jr., eds.). Kluwer Academic Publishers, 1996.
  • Đurić, V., Petnaest godina od donošenja Zakona o crkvama i verskim zajednicama: stari izazovi i nove perspektive državno-crkvenog prava, u: Prilozi državno-crkvenom pravu Srbije – Zbornik radova sa naučnog skupa povodom 15. godina od donošenja Zakona o crkvama i verskim zajednicama, Beograd, 2022.
  • Đurđević, N., Ostvarivanje slobode veroispovesti i pravni položaj crkava i verskih zajednica u Republici Srbiji; Beograd, 2009.
  • Erler, A., Kirchenrecht, 5. Auflage, Muenchen, 1983
  • European Court of Human Rights, Freedom of religion, August 2023, https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/fs_freedom_religion_eng
  • Gomien, D., Kratki vodič kroz Evropsku konvenciju o ljudskim pravima, 3. izdanje, Sarajevo, 2005
  • Grigorije E., Verske zajednice kao značajan faktor očuvanja i unapređenja mira, u: Okrugli sto: Doprinos crkava i verskih zajednica u izgradnji trajnog mira na jugoistoku Evrope (Strazbur), gl. ur. Prljević, M., Beograd, 2008.
  • Guidelines for legislativereviews of lawsaffectingreligion or belief, European Commission for Democracy through Law (Venice Commission), 11 June 2004, Opinion no. 271/2004.
  • Guidelines on the promotion and protection of freedom of religion or belief, Councel of the European Union: Council meeting Luxembourg, 24 June 2013.
  • Guidelines for legislative reviews of laws affecting religion or belief, European Commission for Democracy through Law (Venice Commission), 11 June 2004, Opinion no. 271/2004.
  • Informatoru o radu Uprave za saradnju s crkvama i verskim zajednicama, Beograd, 24. jul 2023.
  • Joanikije Ep., Odgovornost crkava i verskih zajednica za izgradnju međuverskog sklada i mira u Crnoj Gori, u: Okrugli sto: Doprinos crkava i verskih zajednica u izgradnji trajnog mira na jugoistoku Evrope (Strazbur), gl. ur. Prljević, M., Beograd, 2008,
  • Joint Guidelines on the Legal Personality of Religious or Belief Communities,  Council of Europe, Venice Commission, and OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights, Adopted by the Venice Commission at its 99th Plenary Session (Venice, 13-14 June 2014)
  • Hafner, F., Gremmelspacher, G., Beziehungen zwischen Staaten und Religionsgemeinschaften in der Schweiz, u: Buser, Denise/Berger, Natalie/Hafner, Felix/Mund, Claudia/Speiser, Béatrice (Hrsg.), Menschenrechte konkret – Integration im Alltag, Basel 2005.
  • Human Rights Committee, General Comment 22, Article 18 (Forty-eighth session, 1993), https://wri-irg.org/en/story/1993/general-comment-22-article-18
  • Tarunabh, K., Calderwood Norton J., The right to freedom of religion and the right against religious discrimination: Theoretical distinctions,International Journal of Constitutional Law, Vol. 17, Issue 4, October 2019.
  • Međunarodne konvencije o ljudskim pravima: Univerzalna dekleracija o ljudskim pravima, Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravma, Evropska konvencija o ljudskim pravima
  • Murdok, Dž., Sloboda misli, savesti i veroispovesti, vodič za primenu člana 9 Evropske konvencije o ljudskim pravima, Savet Evrope, Beograd, 2008.
  • Odluka Ustavnog suda Srbije, br. IUz-455/2011 od 16. januara 2013. godine
  • Odluke Evropskog suda za ljudska prava i Komiteta za ljudska prava UN
  • Paunović, M., Osnovi ljudskih prava, Beograd, 2002
  • Presuda Ustavnog suda Slovenije , U-I-92/07-23 od 15. 04. 2010
  • Rapporteur’s Digest on Freedom of Religion or Belief,  Second edition (2023) – Excerpts of the Reports from 1986 to 2022 by the UN Special Rapporteur on Freedom of Religion or Belief Arranged by Topics of the Framework for Communications
  • Religious Freedom for the Good of All – Theological Approaches and Contemporary Challenges, International Theological Commission: SUB- commission for Religious freedom, https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/cti_documents/rc_ cti_20190426_liberta-religiosa_en.html
  • Robbers Gerhard, Religious Freedom in Germany, BYU Law Review, Issue 2, 2001
  • Sektenreport – Analysen, Originalmaterial, Hilfestellung, hrsg. T. Frank – U. Grandtner – S. Kippes, Muenchen, 2. Auflage, 1993.
  • Taylor, P., The basis for departure of European standard under Article 9 of the European Convention on Human Rights from equivalent universal standards, http://webjcli.ncl.ac.uk/2001/issue5/taylor5.html
  • The Canadian Charter of Rights and Freedoms – Charterpedia – Section 2(a) – Freedom of religion, Goverment of Canada, https://www.justice.gc.ca/eng/csj-sjc/rfc-dlc/ccrf-ccdl/check/index.html
  • Džomić, V., Otvorena pitanja Zakona o crkvama i verski zajednicama od 2006. godine, u: Prilozi državno-crkvenom pravu Srbije: zbornik radova sa naučnog skupa povodom 15. godina od donošenja zakona o crkvama i verskim zajednicama, Beograd, 2022
  • Ustav i zakonodavstvo Republike Srbije
  • Yildirim, M., The Collective Dimension of Freedom ofReligion or Belief in International Law – The Application of Findings to the Case of Turkey, Ebo, Finland, 2015.