Zbornik radova „Ustav SFRJ iz 1974. godine – 50 godina kasnije“, 2025 (str. 455-468)
AUTHOR(S) / AUTOR(I): Nikola Ivković 
, Luka Petrović
DOI: 10.46793/Ustav74.455I
ABSTRACT / SAŽETAK:
Autori u radu analiziraju položaj institucije društvenog pravobranioca samoupravljanja prema Ustavu SFRJ iz 1974. godine. Funkcija tzv. „ombudsmana radničke klase“ uvedena je u pravni sistem Jugoslavije po uzoru na originernu ombudsmansku funkciju kakva je postojala u pojedinim evropskim zemljama. Međutim, nadležnosti društvenog pravobranioca samoupravljanja ograničavale su se isključivo na domen zaštite samoupravnih prava radnih ljudi i društvene svojine. Bez obzira na značajne razlike u odnosu na originernu ombudsmansku funkciju, institucija društvenog pravobranioca samoupravljanja ostavila je značajan trag u pravnoj kulturi SFRJ, te je zato mnogi smatraju pretečom ombudsmanske funkcije kakvu danas poznajemo. Do refleksije ove institucije u pravni sistem Jugoslavije došlo je nakon niza društveno-političkih događaja koji su pretili da ugroze čitav sistem samoupravnog socijalizma. Komunističke vlasti smatrale su da izlaz iz političke krize treba potražiti u jačanju samoupravljanja i ublažavanju nezadovoljstva među radničkom klasom, što je između ostalog podrazumevalo i uspostavljanje efikasnijih mehanizama zaštite samoupravnih prava. Položaj društvenog pravobranioca samoupravljanja karakterisale su značajne razlike u odnosu na položaj drugih državnih organa. On se čak nije ni smatrao organom države već organom društva, koji je predstavljao sponu radnih ljudi sa organizacijama udruženog rada i društveno političkim zajednicama. Stoga je osnovni preduslov ustanovljavanja ove institucije podrazumevao izgradnju poverenja radničke klase u to da ovaj organ poseduje kapacitet da zaštiti samoupravna prava radnih ljudi čak i od nasrtaja države i drugih organa i organizacija udruženog rada.
KEYWORDS / KLJUČNE REČI:
društveni pravobranilac samoupravljanja, Jugoslavija, Ustav SFRJ 1974, radničko samoupravljanje, samoupravna prava
REFERENCES / LITERATURA
- Jojić, B., Samoupravna prava kao izraz novih shvatanja položaja čoveka, Anali Pravnog fakulteta u Beogradu, vol:18: 1970.
- Kulić, D., Društveni pravobranilac samoupravljanja – ombudsman radničke klase, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Nišu, XXI/1981.
- Lazarević, A., Uloga društvenog pravobranioca samoupravljanja u pravosuđu, Anali Pravnog fakulteta u Beogradu, vol. 24, br. 6/1976.
- Ustav SFRJ iz 1974.
- Ustav SRJ iz 1992.
- Zakon o društvenom pravobraniocu samoupravljanja, Sl. list SFRJ (36/75) od 25.06.1975. godine
- Zakon o društvenom pravobraniocu samoupravljanja, Sl. glasnik SRS, br. 42/75
- Zakon o udruženom radu, Sl. list SFRJ, 25.11.1976.
- Odluka Ustavnog suda Jugoslavije, br. IU36/1-90, Sl. list SFRJ, br. 36/75