Uzdanica XXII-II (2025) (str. 9-21)
AUTOR(I) / AUTHOR(S): Višnja S. Mićić 
DOI: 10.46793/Uzdanica22.2.009M
SAŽETAK / ABSTRACT:
U radu se bavimo verbalnim asocijacijama dece predškolskog uzrasta. Reč je o psiholingvističkoj istraživačkoj metodi usmerenoj na ispitivanje mentalnog leksikona. Ona je za metodička proučavanja značajna jer omogućava upoznavanja dečjeg pogleda na svet. Istraživanje je sprovedeno na uzorku od 200 dece predškolskog uzrasta (5‒7 godina) za osam reči-draži kojima se imenuju boje i osećanja: žuto, plavo, crno, sreća, strah, voli, ljuti se, tužan. Cilj istraživanja je zabeležiti i analizirati dečje reakcije na izabrane reči-draži, a kroz to i način konceptualizacije ispitivanih pojmova na osnovu najfrekventnijih odgovora. Prikupljena građa obrađena je kvalitativnom analizom – tematski. Rezultati su pokazali da su deca u reakcijama na boje pripisivala svojstvo nekoj pojavi ili predmetu koji se tipično odlikuju tom bojom. Reakcije predškolske dece osamdesetih godina dominantno su bile paradigmatske, dok su odgovori današnje dece dominantno sintagmatski. U reakcijama na reči kojima se imenuju osećanja odgovori su u velikom procentu iskazani rečenicama – opisom situacija. Iz tih odgovora moguće je mapirati dečje poimanje ovih apstraktnih pojmova. Asocijati su najčešće izražavali manifestaciju osećanja, njegov uzrok, određene karakteristične simbole ili trenutke, važne osobe iz okruženja kao izazivače ili nosioce osećanja. U odnosu na predškolsku decu koja su učestvovala u sličnom istraživanju osamdesetih godina, današnja deca pokazuju visok stepen emocionalne pismenosti izražavanjem konkretnih, a veoma slikovitih i preciznih situacija u kojima se javlja odgovarajuća emocija.
KLJUČNE REČI / KEYWORDS:
metodika razvoja govora, asocijativna metoda, boje, osećanja, prototipična situacija.
LITERATURA / REFERENCES:
- Dragićević (2007): R. Dragićević, Leksikologija srpskog jezika, Beograd: Zavod za udžbenike.
- Dragićević (2010): R. Dragićević, Verbalne asocijacije kroz srpski jezik i kulturu, Beograd: Društvo za srpski jezik i književnost Srbije.
- Gašić Pavišić (1981): S. Gašić Pavišić, Slobodne asocijacije reči kod dece, Beograd: Institut za pedagoška istraživanja, Izdavačka radna organizacija OOUR izdavačka delatnost.
- Gašić Pavišić (1984): S. Gašić Pavišić, Asocijativne norme za predškolski uzrast, Beograd: Institut za pedagoška istraživanja, Izdavačka radna organizacija OOUR izdavačka delatnost.
- Lurija (2000): A. Lurija, Jezik i svest, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
- Milatović (2009): V. Milatović, Metodika razvoja govora, Beograd: Učiteljski fakultet Univerziteta u Beogradu.
- Mićić (2025): V. Mićić, Specifičnosti forme izražavanja verbalnih asocijacija djece predškolske dobi na nazive određenih osjećanja, Suvremene teme u odgoju i obrazovanju, Zagreb: Učiteljski fakultet sveučilišta u Zagrebu (u štampi).
- Petrović Dakić (2019): A. Petrović Dakić, Verbalne asocijacije i kognitivni razvoj učenika osnovne škole, doktorska disertacija, Beograd: Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu. https://nardus.mpn.gov.rs/handle/123456789/11853?locale-attribute=en; poveznica ka rečnicima: https://sites.google.com/view/anapd/pocetna/asocijacije/
- Pijaže, Inhelder (1996): Ž. Pijaže, B. Inhelder, Intelektualni razvoj deteta, prev. M. Milinković, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
- Piper, Dragićević, Stefanović (2005): P. Piper, R. Dragićević, M. Stefanović, Asocijativni rečnik srpskoga jezika. Deo 1, Od stimulansa ka reakciji, Beograd: Beogradska knjiga, Službeni list SCG, Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu.
- Piper, Dragićević, Stefanović (2011): P. Piper, R. Dragićević, M. Stefanović, Obratni asocijativni rečnik srpskoga jezika. Deo 2, Od reakcije ka stimulusu, Beograd: Službeni glasnik, Beogradska knjiga.
- Stanić (2015). D. Stanić, Sistem naziva za boje u lirskoj narodnoj poeziji, doktorska disertacija, Beograd: Univerzitet u Beogradu.
- Vukomanović Rastegorac (2021): V. Vukomanović Rastegorac, Uvod u metodiku razvoja govora, Beograd: Učiteljski fakultet Univerziteta u Beogradu.