SRPSKO NARODO VEĆE U PANČEVU I PRISAJEDINJENJE VOJVODINE SRBIJI 1918

Arheon br.6, God. 6 (2023) (str. 135-180)

AUTOR(I) / AUTHOR(S): Zoran Veljanović

Download Full Pdf   

DOI: 10.46793/Arheon6.135V

SAŽETAK / ABSTRACT:

Na samom jugu Torontalske županije u Kraljevini Ugarskoj Srbi živeli od davnina. Sredinom 19. veka, Pančevo ili Srpska Sparta kako je srpski živalj zvao svoju varoš, kao grad sa širom okolinom uz Dunav, na samoj granici sa Kraljevinom Srbijom, za Austrougarsku morahiju je bio važni vojni bastion, a za prečanske Srbe snažan nacionalni centar koji se posebno uzleteo tokom trajanja Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata (1849–1861). U odnosu na vladajuće narode Mađare i Nemce, Srbi su pojedinačno bili najbrojniji i ima- li su zavidanu reputaciju koja se pre svega odnosila na ekonomsku snagu, a po- tom i na kulturnu, obrazovnu i versku baštinu. Tokom burnih jesenjih dana, 2. novembra 1918. godine, osnovali su svoje političko telo: Srpsko narodno veće, a potom i Srpsku narodnu gardu, sa čijim autoritetima su štitili interese svog naroda u gradu i okolini, ušli u političku borbu, osvojili vlast, dočeka- li oslobođenje i dali svoj doprinos prisajedinjenju južnog Banata i Vojvodine Kraljevini Srbiji na Velikoj Narodnoj skupštini u Novom Sadu 25. novembra 1918. godine. U plejadi znamenitih ličnosti Pančeva – Srpske Sparte koji su se tokom druge polovine 19. i početkom 20. veka nesebično dali u borbi za oču- vanje nacionalnog bića u Pančevu i šire u južnom Banatu, bili su i čuveni knjižari Kamenko i Pavle Jovanović, Petar Miloradović, dr Jovan Bogdanov, Marija Jovanović, dr Đorđe Pajić, Borivoje Tomić, Giga Stojnov…

KLJUČNE REČI / KEYWORDS:

Austrouugarska, Ugarska, Torontalska županija, Banat, Pan- čevo, Srbi, Srpsko narodno veće, 1918, prisajedinjenje, Vojvodina, Srbija

LITERATURA / REFERENCES:   

  • Matica srpska, Rukopisno odeljenje (ROMS), Zapisnici i punomoćja sa Narodne skupštine u Novom Sadu novembra 1918, kutija M.7417.
  • Arhiv SANU Beograd, Dokumeta o prisajedinjenju (ASANUB, DP). Istorijski arhiv u Pančevu (IAP):
  • Fond 90, Gradsko poglavarstvo (F. 90, GP), Zapisnici Srpskog narod- nog veća (ZSNV) novembar–decembar 1918; i januar
  • Fond 59. Dobrotvorna zadruga Srpkinja pančevačkih (IAP, F. 59, DŽSPA).
  • Srpski list. Organ srpskog narodnog odbora u Novom Sadu, Novi Sad ok- tobar-novembar
  • Sloboda. List socijaldemokrata, Novi Sad oktobar–novembar 1918.
  • Žena, 1911–1921.
  • Kalendar Žena, 1912–1914.
  • Srpski biografski rečnik. 1: A–B. Novi Sad: Matica srpska.
  • Spomenica oslobođenja Vojvodine 1929. Novi Sad: Uredio uređivač- ki odbor b. Srpskog narodnog odbora u Novom Sadu.
  • Magyarország Vármegyéi és Városai Encziklopédiája, Torontál Vármegyé [szerkesti B. Samu], Budapest 1911.
  • Mesaroš, Šandor. 1981. Položaj Mađara u Vojvodini 1918–1929, Monografije, knj. 19. Novi Sad: Filozofski fakultet u Novom Sadu i Institut za istoriju.
  • Milutinović, Nikola. 2004. Pančevo: Istorijski arhiv i Knjižara
  • „Prota Vasa”.
  • Kolar, Nikola. 2008. Zbrinjavanje gladne djece iz Hrvatske za vrijeme Prvoga svijetskog rata. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest.
  • Janković, Kosta. 1938. „Prvi veliki župani posle oslobođenja” u: Pe- trovgrad (Veliki Bečkerek), ur. Al. Stanojlović, 384–385. Petrov- grad.
  • Kopicl, Vera. 2022. „Ženska politička platforma Milice Tomić”, dru- go izmenjeno i dopunjeno izdanje. U: Ženeu parlamentarnom živo-tu Vojvodine. Drugi vek, ur. Zoran Pavlović, 72–78. Novi Sad: Po- krajinski zaštitnik građana – ombudsman.
  • Pekić, Petar. 1939. Povijest obođenja Vojvodine. Subotica: Minerva.
  • Pejin, Jovan. „Banat u Velikom ratu 1914–1918. godine i oslobodi- lački napor”, u: Banat kroz vekove – Slojevi kultura Banata. 2010. Ur. Miodrag Maticki i Vidojko Jović, 237–239. Beograd: Vukova zadužbina.
  • Šovljakov, Mara. 2018. Glad u Bosni i Hercegovini i smeštanje dece u Vojvodini 1917–1918, Novi Sad: Prometej i RTS.
  • Tomandl, Mihovil. 2020. Pančevo u prvom svetskom ratu 1918–1918; Uništenje triju monografija u Pančevu posle oslobođenja 1918. go- dine; Moji susreti sa Urošem Predićem, Izdanje. Pančevo: Isto- rijski arhiv u Pančevu.
  • Veljanović, Zoran. „Korak ka narodnoj i rodnoj emancipaciji”, dru- go izmenjeno i dopunjeno izdanje. U: Ženeu parlamentarnom živo- tu Vojvodine. Drugi vek, ur. Zoran Pavlović, 20–30. Novi Sad: Po- krajinski zaštitnik građana – ombudsman.
  • Veljanović, Zoran Ličnosti i događaji iz doba prisajedinjenja Vojvo- dine Kraljevini Srbiji 1918, edicija „Prisajedinjenje 1918”, knj. 11. Novi Sad: Muzej Vojvodine.
  • Veljanović, Zoran. „Marija K. Jovanović, dobrotvorka i poslanica na Narodnoj skupštini u Novom Sadu 25. XI 1918.”, u: Rad Muzeja Vojvodine, ur. Lidija Mustedanagić, 58–71. Novi Sad: Muzej Vojvo- dine.