АУТОР(И) / AUTHOR(S): Vladimir VUKAŠINOVIĆ, Dušan GORDIĆ, Jelena NIKOLIĆ, Mladen JOSIJEVIĆ, Davor KONČALOVIĆ
DOI: 10.46793/EEE24-2.31V
САЖЕТАК / ABSTRACT:
Korišćenje biomase, kao regionalno dostupnog obnovljivog izvora energije je jedan od ključnih koraka ka dekarbonizaciji i ostvarivanju održivog razvoja zemalja koje su u razvoju. Biomasa koja se koristi na održiv način smatra se ugljenično neutralnim gorivom. Zahvaljujući svojim svojstvima predstavlja energent koji može doprineti ostvarivanju cilja ugljenične neutralnosti. Iako, za razliku od foslinih goriva, emituje niske emisije zagađujućih materija, kada se govori o kontrolisanom procesu potpunog sagorevanja, sve su češći problemi koji se javljaju usled neadekvatnog korišćenja biomase. U mnogim zemljama u razvoju, biomasa, posebno drvna, se često koristi na tradicionalan i neefikasan način za kuvanje i zagrevanje prostora u ložištima sa minimalnom mogućnošću kontrole procesa sagorevanja. Takav neefikasan način korišćenja biomase može izazvati ozbiljne ekološke probleme. Nepotpuno sagorevanje drvne biomase može rezultirati emisijom štetnih supstanci, uključujući čestice (mešavina dima, čađi i kiselina) i ugljen-monoksid (CO). Ove supstance su opasne po zdravlje ljudi i imaju negativne efekte na kvalitet vazduha. Pored toga, sagorevanje biomase na visokim temperaturama može generisati azotne okside (NOx), čime se dodatno pogoršava ekološki uticaj.
U Srbiji, prema popisu iz 2022. godine svega 20% stambenih jedinica povezano na sisteme daljinskog grejanja dok 77% čine individualni sistemi grejanja. Kod individualnih sistema grejanja 31% čine stanovi koji imaju instalacije grejanja. Od ukupnog broja nastanjenih stanova u gradskim sredinama koji nisu povezani na sistem daljinskog grejanja, drvo kao energent koristi 47,60 %, ugalj 2,07%, prirodni gas 17,40%, a električnu energiju 29,00%. U radu je analizirano 15 gradskih sredina u Srbiji kod kojih je vazduh kategorisan u III kategoriju kao posledica emisija PM2,5 i P10 čestica. Sistemi daljinskog grejanja analiziranih gradova se zasnivaju na korišćenju prirodnog gasa (11 gradova), dok je ugalj preovlađujuće gorivo u tri grada i mazut u jednom gradu. U većini analiziranih gradovima individualni sistemi grejanja imaju udele najčešće preko 70% i zasnovani su najvećim delom na korišćenju čvrste biomase, iznad 60%. Dnevna prekoračenja emisija PM čestica, koja su višestruko iznad dozvoljene granice, su u preko 95% u toku grejne sezone.
КЉУЧНЕ РЕЧИ / KEYWORDS:
biomasa, kvalitet vazduha, emisije, individualna ložišta
ЛИТЕРАТУРА / REFERENCES:
- Li, X., Jin, L., Kan, H. Air pollution: a global problem needs local fixes, Nature, Vol 570, pp. 437-439, 2019. https://doi.org/10.1038/d41586-019-01960-7
- Petracchini, F., Romagnoli, P., Paciucci, L., Vichi, F., Imperiali, A., Paolini, V, Liotta, F., Cecinato, A. Influence of transport from urban sources and domestic biomass combustion on the air quality of a mountain area. Environmental Science and Pollution Research, Vol. 24, pp. 4741-4754, 2017. https://doi.org/10.1007/s11356-016-8111-1
- Cornette, J.F.P., Dyakov, I.V., Blondeau, J., Bram, S. Accurate particulate matter emission measurements from biomass combustion: A holistic evaluation of full and partial flow dilution systems, Environmental Research, Vol. 236, Part 1, 116714, 2023. https://doi.org/10.1016/j.envres.2023.116714
- Paardekooper, S., Lund, H., Chang, M., Nielsen, S., Moreno, D., Thellufsen, J.Z. Heat Roadmap Chile: A national district heating plan for air pollution decontamination and decarbonisation, Journal of Cleaner Production, Vol. 272, 122744, 2020. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.122744
- Karanasiou, A., Alastuey, A., Amato, F., Renzi, M., Stafoggia, M., Tobias, A., Reche, C., Forastiere, F., Gumy, S., Mudu, P., Querol, X. Short-term health effects from outdoor exposure to biomass burning emissions: A review, Science of The Total Environment, Vol. 781, 146739,2021. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2021.146739
- Orru, H., Ebi, K.L., Forsberg, B. The Interplay of Climate Change and Air Pollution on Health, Current Environmental Health Reports, Vol. 4, pp. 504-513, 2017. https://doi.org/10.1007/s40572-017-0168-6
- Nansai,. K, Tohno, S., Chatani, S., Kanemoto, K., Kagawa, S., Kondo, Y., Takayanagi, W., Lenzen, M. Consumption in the G20 nations causes particulate air pollution resulting in two million premature deaths annually, Nature Communications, Vol. 12, No. 6286, 2021. https://doi.org/10.1038/s41467-021-26348-y
- Akagi, S.K., Yokelson, R.J., Wiedinmyer, C., Alvarado, M.J., Reid, J.S., Karl, T, Crounse, J.D., Wennberget, P.O. Emission factors for open and domestic biomass burning for use in atmospheric models, Atmospheric Chemistry Physics, Vol. 11, No. 9, pp. 4039-4072, 2011. https://doi.org/10.5194/acp-11-4039-2011
- Johnston, F.H., Hanigan, I.C., Henderson, S.B., Morgan, G.G. Evaluation of interventions to reduce air pollution from biomass smoke on mortality in Launceston, Australia: retrospective analysis of daily mortality, 1994-2007. British publisher of medical journals, Vol. 346, pp. 8446-8446, 2013, https://doi.org/10.1136/bmj.e8446
- Nesterovic, A., Djatkov, D., Viskovic, M., Martinov, M., Adamovic, D. Air pollutants emissions from biomass combustion in the City of Novi Sad, Serbia, Biomass Conversion and Biorefinery, Vol. 13, pp. 10935-10946, 2023. https://doi.org/10.1007/s13399-021-01882-3
- Nastić, F. Predlog modela za predviđanje koncentracije suspendovanih (PM2.5) čestica u vazduhu, Energija, ekonomija, ekologija, Vol. 25, No. 3, pp. 39-44, 2023. https://doi.org/10.46793/EEE23-3.39N
- Pavlović, B. Osnaživanje energetske tranzicije u sektoru domaćinstva u Srbiji: Integrativni pristup, Energija, ekonomija, ekologija, Vol. 25, No. 2, pp. 1-9, 2023. https://doi.org/10.46793/EEE23-2.01P
- Pavlović, B., Ivezić, D., Živković, M. Challenges of Energy Transition in the Individual Heating Sector, Energija, ekonomija, ekologija, Vol. 24, No. 1, pp. 17-21, 2022. https://doi.org/10.46793/EEE22-1.17P
- Perunović Ćulić, T., Knežević, J. Godisnji izvestaji o stanju kvaliteta vazduha 2020-2022, Ministarstvo zaštite životne sredine, Agencija za zaštitu životne sredine, Beograd, https://www.sepa.gov.rs/download/Vazduh_2022.pdf [pristupljeno 02.02.2024]
- Agencija za zaštitu životne sredine. Objedinjeni prikaz automatskog monitoringa kvaliteta vazduha u Republici Srbiji. Pregled Stanica 2024. http://www.amskv.sepa.gov.rs/pregledstanica.php [pristupljeno 02.02.2024]
- Nacionalna Ekološka asocijacija. xEco Vazduh. Xtreme ECOlogy“ – Ekstremna Ekologija 2024. https://xeco.info/xeco/vazduh/ [pristupljeno 02.02.2024]
- Open Knowledge Foundation Germany. Sensor community 2024. https://luftdaten.info/ [pristupljeno 02.02.2024]
- Internet društvo Srbije. Klimerko 2024. https://klimerko.org/map?pollutant=pm2&range=latest&year=2024&month=4&day=1&m=0&tz=-120&zoom=8&latitude=44.066&longitude=20.91 [pristupljeno 02.02.2024]
- Real-Time Air Quality Map 2024. https://map.purpleair.com/1/mAQI/a10/p604800/cC0#11/44.8046/20.4637 [pristupljeno 02.02.2024]
- Air quality map 2024. https://www.iqair.com/air-quality-map [pristupljeno 02.02.2024]
- The World AQI Projct. Air quality network in Serbia 2024. https://aqicn.org/station/country/rs/serbia/ [pristupljeno 02.02.2024]
- Uredba o uslovima za monitoring i zahtevima kvaliteta vazduha 2013. „Sl. glasnik RS“, br, 11/2010, 75/2010 i 63/2013) https://www.paragraf.rs/propisi/uredba-uslovima-monitoring-zahtevima-kvaliteta-vazduha.html [pristupljeno 02.02.2024]
- Glavonjic, B. Consumption of wood fuels in households in Serbia: Present state and possible contribution to the climate change mitigation, Thermal Science, Vol. 15, pp. 571-585, 2011. https://doi.org/10.2298/TSCI1103571G
- Radovanović, P. Uporedna analiza sistema grejanja stambenih zgrada u srbiji i zemljama Evropske unije, Zbornik Radova Fakulteta Tehničkih Nauka u Novom Sadu, Vol. 38, No. 3, pp. 319-322, 2023. https://doi.org/10.24867/22AM03Radovanovic
- Republički zavod za statistiku. Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. godine – Instalacije u stanovima – Podaci po opštinama i gradovima 2023. https://popis2022.stat.gov.rs/sr-latn/5-vestisaopstenja/news-events/20231012-instalacije/?a=0&s=0 [pristupljeno 12.02.2024]
- Poslovno udruženje “Toplane Srbije”. Izveštaji o radu sistema daljinskog grejanja u Republici Srbiji za 2020-2022. godinu. Šabac: 2021. https://www.toplanesrbije.org.rs/uploads/ck_editor/files/izvestaj%202021.pdf [pristupljeno 12.02.2024]